Jos de Mul. Lyotard verloor geloof in politiek verzet, De Volkskrant, 22 april 1998, 14.

Jos de Mul. Een waanzinnig makende leegte. Recensie van Slavoj Zizek, Het subject en zijn onbehagen, De Volkskrant, Bijlage Cicero, 3 april 1998, 41.

EEN PSYCHOANALYTICUS IN CYBERSPACE

De Sloveense filosoof en psychoanalyticus Slavoj Zizek heeft in het afgelopen decennium met de publicatie van een dozijn  boeken bewezen een van de meest produktieve en originele schrijvers binnen de lacaniaanse school in de psychoanalyse te zijn. Die originaliteit schuilt niet zozeer in zijn bijdragen aan de ontwikkeling van de psychoanaytische theorie, maar veeleer in de wijze waarop haar toepast. Zizek beperkt zich niet tot de (soms deprimerende) abstracties die de teksten van de lacanen nogal eens kenmerken, maar gebruikt de theorie om een vaak tegendraads licht te werpen op uiteenlopende actuele verschijnselen.

Jos de Mul. Primaat van de politiek op de helling. Recensie van: P.H.A. Frissen: De lege Staat. Amsterdam (Nieuwezijds) 1999. In: Volkskrant, 19 november 1999, 32.

Jos de Mul. Big Brother bestaat niet. In: Automatisering Gids, Vrijdag 1 oktober 1999, 21.

Jos de Mul. Cyberspace koloniseert het alledaagse leven. Automatisering Gids, Vrijdag 27 september, 17.

Jos de Mul. Ontologische paranoia. The Matrix: Wat kan ik weten? NRC Handelsblad. Cultureel Supplement, 13 juni 2003, 21.

Kant formuleerde de drie kernvragen van de filosofie: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? De gebroeders Wachowski lijken door deze drie vragen gebiologeerd te zijn in hun `Matrix'-filmtrilogie. Dit is het eerste deel van een essay-trilogie over The Matrix.

Geen enkele Hollywood-film heeft zoveel en zulke fundamentele filosofische discussies opgeroepen als The Matrix (1999). Producent Joel Silver raadde – nogal ongebruikelijk in Hollywood – in de promotiefilm voor het onlangs in première gegane tweede deel van de trilogie, The Matrix Reloaded, de kijkers aan Baudrillard even te laten rusten en vooral de werken van Kant en Hegel er nog eens op na te slaan. AOL Times Warner plaatste op de aan de film gewijde website (http://whatisthematrix.warnerbros.com/) niet alleen de obligate foto's, trailers, screensavers en koopwaar, maar richtte ook een filosofiesectie in met essays van bekende filosofen als David Chalmers en Hubert Dreyfus. In de afgelopen maanden – de uil van Minerva stijgt pas op in de avondschemering – zagen serieuze academische studies met titels als The Matrix and Philosophy, Exploring the Matrix en Taking the Red Pill het licht. Maar ook op de vele duizenden pagina's die op internet en in papieren fanzines aan de film zijn gewijd, werden van meet af aan hartstochtelijke discussies gevoerd over zaken als de kenbaarheid van de realiteit, de verhouding tussen noodlot en menselijke vrijheid en de onze toenemende afhankelijkheid van de technologie.

Dat de Matrix-trilogie erin slaagt een breed publiek voor dergelijke filosofische vragen te interesseren is niet alleen te danken aan de spectaculaire vechtscènes en computeranimaties waarmee ze zijn vervlochten, maar komt vooral doordat zij deze vragen verpakt in een bijzonder actueel verhaal. De drie door Kant geformuleerde kernvragen van de filosofie – Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? – mogen dan wel eeuwig zijn, de antwoorden zijn dat niet en moeten in ieder tijdvak opnieuw gezocht worden. Dat de Matrix-trilogie zo aanspreekt, komt doordat zij deze vragen op ingenieuze wijze verbindt met de fascinatie, de verwarring en de angsten die ons leven in de informatietechnologische samenleving kenmerken.

Jos de Mul. Noodlottige vrijheid. The Matrix Reloaded: Wat moet ik doen? NRC Handelsblad. Cultureel Supplement, 20 juni 2003, 27.

Kant formuleerde de drie kernvragen van de filosofie: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? De gebroeders Wachowski lijken door deze drie vragen gebiologeerd te zijn in hun `Matrix'-filmtrilogie. Dit is het tweede deel van een essay-trilogie over The Matrix. 

Als het postmodernisme staat voor het vervagen van grenzen, dan is de Matrix-trilogie van de gebroeders Wachowski bij uitstek postmodern. Hoewel de films The Matrix (1999) en The Matrix Reloaded (2003) onmiskenbaar tot het domein van de kunst behoren, is de thematiek overduidelijk politiek en religieus, en worden er in de dialogen aan de lopende band filosofische argumenten uitgewisseld. Daarbij zijn de gebroeders Wachowski niet al te kieskeurig: de films refereren net zo gemakkelijk aan Plato en Descartes als aan Putnam en Baudrillard. En ook de religieuze inhoud is een curieus mengsel van orthodox-christelijke, gnostische en boeddhistische – `there is no spoon!' – motieven.

De hybride vermenging van ervaringsdomeinen herinnert aan klassieke mythen en aan de romantische pogingen, van Hölderlin tot Nietzsche en Wagner, die te doen herleven in de moderne, onttoverde wereld. De namen en functies van een aantal personages, zoals Morpheus, Niobe, Persephone en het Orakel, dragen er toe bij dat de saga over de strijd tussen mensen en machines het karakter krijgt van een eigentijdse mythe.

Jos de Mul. Het Zwarte Vierkant op ieders lip. De verborgen geschiedenis van de Sloveense avant-garde. NRC Handelsblad. Cultureel Supplement, 7 november, 11.

Jos de Mul. Posthumane doeleinden. The Matrix Revolution: Wat mag ik hopen? NRC Handelsblad. Cultureel Supplement, 14 november 2003, 23.

Kants kernvragen van de filosofie: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? leken aan de basis te liggen van de Matrixtrilogie. In deel drie, `The Matrix Revolutions', zijn de makers de weg kwijtgeraakt.

Everything that has a beginning has an end. Menige bezoeker van het slotdeel van de Matrix-trilogie zal waarschijnlijk hopen dat deze, de reclamecampagne van The Matrix Revolutions begeleidende, slogan betekent dat er geen deel 4 zal komen. Na het briljante eerste deel en het enigszins teleurstellende, maar veelbelovende tweede deel, lijken de gebroeders Wachowski met Revolutions een nieuwe standaard te hebben gezet in cinematografische neergang. De recensies waren wereldwijd vernietigend (zie http://www.rottentomatoes.com) en in de aan de Matrix-trilogie gewijde nieuwsgroepen en chatrooms op het internet heerst alom ontreddering.

De teleurstelling betreft niet zozeer het feit dat de gebroeders Wachowski de vele intrigerende vragen die zij in de eerdere delen opriepen niet hebben beantwoord (iedere goed kunstwerk roept eerder vragen op dan dat het ze beantwoordt), maar dat ze deze vragen simpelweg terzijde hebben geschoven ten gunste van plat spektakel. En voorzover er in Revolutions wel antwoorden worden gegeven, waren veel fans verbijsterd wegens de nieuwtestamentische ontknoping. Waar The Matrix een overwegend moderne thematiek had – Neo ontdekt de ware wereld achter de matrix – en The Matrix Reloaded een postmoderne misschien is ook Zion niets meer dan een computersimulatie – daar lijkt The Matrix Revolutions terug te vallen in een premodern wereldbeeld. Neo, als verlosser hangend aan een kruis van licht. Postmoderne hoop op verzoening ingewisseld voor onwankelbaar geloof.

Jos de Mul. Het vlietend 'thuis'. Interculturele vibraties. NRC Handelsblad. Cultureel Supplement. 27 februari 2004, 21.

Jos de Mul. De jeugd weet meer dan Offermans denkt. NRC Handelsblad. Opinie. 11 maart 2004.

Jos de Mul. Kunstzinnige Kruistochten, NRC Handelsblad Cultureel Supplement. 2 april 2004, . 3