Adriaan van Dis en Jos de Mul. Het leven wordt pas leuk met een robot. Zwolle: de Stadkamer, 26 november 2017.
Meer en meer publicaties verschijnen in kranten, vaktijdschriften en vanuit onderzoeksinstituten als WRR en SER, over de komst van de robot. Alsof het nieuw is. De robot is al lang onder ons in de vorm van slimme thermostaat, smart phone, handige techniek die voor ons tilt, en in elkaar zet. Ook zijn we er inmiddels aan gewend dat we allerlei advertenties op onze p.c. voorgeschoteld krijgen als we naar kleding hebben gezocht op internet. Allemaal vormen van robotisering, digitalisering, smart devices en artificiële intelligentie. Apparatuur die het leven van ons makkelijker maakt, ons helpt, ons ten dienste staat, die wij kunnen gebruiken en kunnen benutten.
Maar nu is er robot die ‘denkt’, de robot die op ons lijkt in aantocht met schier onmogelijk veel mogelijkheden. De mens-geworden robot die veel kan en naar verwachting tot nog veel meer in staat is. Een robot die op ons lijkt, waarbij we ons haasten te zeggen, maar geen mens ís. In Europa is er weerstand tegen de mens-geworden robot; in Aziatische landen en dan met name Japan niet.
Het eerste verhaal in het boek ‘Het buitengebied’ van Van Dis gaat over een man alleen – eenzaam? – die samenleeft met een Japanse. Hij dicht haar eigenschappen toe zoals dat ze bloost, gesteld is op rituelen, en dat ze bescheiden én onvoorspelbaar is. Enerzijds schaamt hij zich voor haar maar dan vooral voor de buitenwereld, wat die er van zal vinden. Binnenshuis geniet hij van haar gezelschap. Hij praat met haar over literatuur, filosofie, ze kent veel boeken en samen doen ze gymnastiek, verzorgen ze de tuin en de dieren en ze verjaagt zijn alleen-zijn. Maar ze is ook een experiment voor een half jaar.
Langzaam mist de mens in het gezelschap; het kapotte, de pijn, het voelen, het ruiken, het niet weten en angst. Er is sprake van een zekere mate van liefde en medeleven, maar het is niet echt, blikkerig.
Op een dag verzucht de man, ondanks dat ze steeds slimmer wordt, dat ze het verschil tussen alleen-zijn en eenzaamheid niet kent, dat ze hem heeft gekopieerd, geïmiteerd en nu ook zijn zwakte evenaard, het verlangen naar de dood.
Wie is de mens, wat onderscheidt hem van de sociobot zoals de robot in het verhaal van Van Dis?
Is er wat mis met sociobots en zo ja, wat? Waarom hebben wij in het westen moeite met sociobots? Zijn ze slimmer, mooier, aantrekkelijker? Voelen we ons bedreigt, niet alleen op de arbeidsmarkt maar ook in het sociale leven?
Weten we niet meer wat echt en wat niet echt is zoals de man in ‘Het buitengebied’ zoekt naar echtheid door te zoeken naar een schram op het been van Akiko?
In de serie Real Humans is er sprake van allerlei soorten hubots, waardoor niet meer duidelijk is wie nog ‘echt’ is en wie niet. Nu nog sciencefiction, maar dat verandert snel. Nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie en verwante technologieën zoals synthetische biologie en robotica maken dat de mens de eerste soort in de evolutie is die mogelijk zijn eigen evolutionaire opvolgers zal gaan scheppen. Transhumanisten denken daarbij aan verbeterde versies van de menselijke levensvorm (human enhancement), terwijl posthumanisten zelfs dromen van een vervanging van de mens door superieure robots. Nu reeds ontstaan er allerlei tussenvormen (mensen met elektronische implantaten, robots uitgerust met kunstmatige intelligentie). Zoals de serie Real humans laat zien, wordt het steeds lastiger te bepalen wat het nu precies is, wat je nu ziet, voor je hebt. En hoe zullen die nieuwe levensvormen zich ten aanzien van ons opstellen? Als vriend of vijand of iets er tussenin?
Kun je vriendschap hebben met een robot?
Aristoteles beschrijft vriendschap als volgt: vrienden besteden veel tijd met elkaar, doen gemeenschappelijke activiteiten, het heeft een zekere duurzaamheid en het is wederzijds. Zo bezien lijkt de relatie van Van Dis en Akiko verdacht veel op een vriendschap. In Japan zijn de eerste gezelschapsrobots plechtig begraven door treurende eigenaren.
De vraag is: wie is de mens?
Is het voelen, beleven, inleven het verschil?
Is dat waar we uiteindelijk niet zonder kunnen?
Is dat een noodzakelijke voorwaarde voor echte vriendschap en oplossen van eenzaamheid? En is dan de conclusie dat Robots daar nooit toe in staat zullen zijn?
