Jos de Mul, 'De mens was altijd al een cyborg'. Interview met Barbara Debusschere. De Morgen, Bijlage Zeno, 29 maart 2014, 6-7.

Wist u dat er al begrafenissen zijn geweest van gezelschapsrobots, en dat daarbij is gewéénd? Qua mensmachines en andere bizarre technische ontwikkelingen hebben we het laatste nog lang niet gezien, aldus Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie. 'Het zijn logische gevolgen van onze evolutie. Wij zijn van nature kunstmatig.'

'PedoBots' die pedofielen in het oog houden en zo nodig de politie verwittigen. Nanobots die zich een weg banen door onze aderen om schade te herstellen. Intelligente gebouwen die ons als een interactieve huid omhullen. Planten waarin het chlorophyl is vervangen door siliconen die veel beter zonlicht omzetten, zodat de voedselproductie kan vertienvoudigen. Dankzij genetische manipulatie alleen nog intelligent nageslacht krijgen, zonder erfelijke ziekten. En permanent digitaal met elkaar in verbinding staan, zodat we als een superintelligent globaal brein kunnen functioneren.

Sciencefiction? Niet volgens Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. 

Interview met Mark Brouwers over Kunstmatig van Nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Opium op 4, 1 april 2014, 22.30-23.30 uur,

Hoofdgast: Jos de Mul. pril is de Maand van de Filosofie Mens en techniek staan dit jaar centraal. Het is alleen de vraag of de grens tussen die twee nog wel zo scherp getrokken kan worden; de mens wordt steeds meer machine en machines worden steeds menselijker. Jos de Mul is filosoof en schrijver van het essay voor de maand van de filosofie Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Hij is hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en publiceert regelmatig essays in Trouw, NRC Handelsblad en de Volkskrant. In Kunstmatig van nature neemt De Mul een aantal actuele ‘kunstmatigheden’ onder de loep. Wat zijn de gevolgen ervan voor ons dagelijks leven en zelfbegrip? Hij zet de boel op scherp en stelt de prangende vraag: worden wij de eerste soort op aarde die zijn eigen evolutionaire opvolger gaat scheppen.

Beluister uitzending

Interview met Botte Jellema in de documentaire Het verraad van de voorstelling. Holland Doc. Radio 1.Zondag 23 februari, 21.00-22.00

Wat is echt? Dat is de vraag die Holland Doc Radio aanstaande zondag stelt. Documentairemaker Botte Jellema (die ook cultuurprogramma De Avonden presenteerde van 2009 tot december 2013) onderzoekt vervormd beeld en geluid in ‘Het Verraad van de Voorstelling‘. Want wat we horen en zien is “tot in de puntjes vormgegeven”, maar “ziet er vaak anders uit dan wat het is”, betoogt Jellema:

“Gephotoshopte gezichten, geknipt-en geplakte radio en televisie, zangers die zuiver zingen door een computer. We weten wel dat het nep is. Maar wanneer voelen we ons belazerd?”

Een radio-essay over “hoe we genept worden door Michael Bublé en Kinderen voor Kinderen”, waarin Jellema zelf zingt en Plato en The Matrix erbij haalt, met medewerking van filosoof Jos de Mul.

Beluister uitzending

Jos de Mul, Tragisch besef in Athene. Interview met  Maarten Meester. Website Filosofie Magazine, 1 oktober 2013.

Jos de Mul hield tijdens het wereldcongres filosofie in Athene – 3000 deelnemers – een voordracht over de tragedie, en hoe het noodlot iedereen kan treffen. Jürgen Habermas sprak over internationale solidariteit. Geschiedenis en actualiteit verweven in een land getroffen door crisis. ‘De Grieken voelen zich vernederd door Europa en klampen zich vast aan hun grootse verleden.’

Tot een paar maanden voor aanvang bleef onduidelijk of het congres überhaupt wel zou doorgaan, vertelt Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Het vindt iedere vijf jaar plaats. In 2008 is besloten het volgende congres in Athene te houden, dus op het moment dat de crisis net aan het uitbreken was. Dat heeft tot veel problemen geleid. Het gastland betaalt normaal gesproken, maar naar ik heb begrepen moest financieel van veel kanten worden bijgesprongen. Van welke kanten precies weet ik niet – ik ben niet betrokken geweest bij de organisatie. Maar zowel de Griekse organisatoren als de bestuurders van de International Federation of Philosophical Societies vertelden dat ze de organisatie maar op het nippertje rond hadden gekregen.’

‘Het merendeel van de vele honderden lezingen werd gehouden in The School of Philosophy. Aan dat gebouw alleen al kun je zien hoe trots de Grieken zijn op de filosofie: dat is zo groot dat er zeven van onze faculteiten inpassen. Nu was dat die naam wel een tikkeltje misleidend, want het gebouw bleek alle humaniora te huisvesten. Het hoofdprogramma met de plenaire lezingen vond plaats in het grote auditorium. Op sommige momenten bleek dat nog te klein, zoals bij de openings- en de sluitingsceremonie, en toen Jürgen Habermas zijn lezing hield – dat wilde iedereen nog wel meemaken, want die filosoof is inmiddels al 84.'

Jos de Mul. ‘We spelen met vuur. We kunnen niet anders’. Interview met Marcel ten Hooven. De Groene Amsterdamer 41. 3 October 2013, 39-41.

Heerlijke nieuwe wereld

De wereld bevindt zich op een snijvlak. De alomtegenwoordige crisis - niet alleen in de economie, maar ook in de politiek en het milieu - doet vermoeden dat er een tijdperk is afgesloten. ‘Niets wordt meer als vroeger', betogen politici van links tot rechts. Maar hoe wordt het dan wel? Hoe moeten we de huidige crises begrijpen, wat kunnen we verwachten van de stormachtige technologische ontwikkelingen, wat betekent dit voor ons mensbeeld, en waar gloort er hoop? In een serie interviews met De Groene Amsterdammer buigen de meest toonaangevende denkers van het moment, uit binnen-en buitenland, zich over deze vragen - en komen al tastend tot een antwoord: hoe ziet die heerlijke nieuwe wereld eruit?

Al eeuwenlang wenden mensen de techniek aan om het noodlot uit hun bestaan te weren, tot dusver tevergeefs. Zal het wel lukken nu met de bio- en informatietechnologie lichaam en geest object van techniek worden? Nee, zegt filosoof Jos de Mul, en dat is niet erg.

door Marcel ten Hooven beeld Bob Bronshoff

Zó kun je de geschiedenis volgens filosoof Jos de Mul ook lezen. Het christendom, met zijn belofte van geluk in het hiernamaals, kon mensen nog enigszins verzoenen met het aardse lijden, maar na het verlies van betekenis van dat geloof als cultuurvormende factor hadden ze er alle belang bij het aardse leven te verbeteren en veraangenamen. Verlost van het geloof in een Schepper gaven ze nu de eigen scheppingsdrang ruim baan. De omnipotente wetenschapper Francis Bacon schreef begin zestiende eeuw over de “wonderlijke werken’ van de wetenschap die “de natuur op de pijnbank’ legden, om haar dienstbaar te maken aan de mens. Dankzij de wetenschappelijke revolutie in industrie en landbouw werden visioenen over een beter leven op aarde in snel tempo werkelijkheid.

Wat is de essentie van de technologische revolutie van nu? Dat lichaam en geest van de mens zelf het ultieme object van de wetenschap zijn geworden. Dankzij de bio- en informatietechnologie kunnen we meer dan ooit voor God spelen, hoe ontoereikend onze middelen in vergelijking met de almacht ook zijn. De industriële revolutie had destijds een ongekende invloed op het leven van de mens, op de maatschappij en de politiek. Wat zal de impact van de informatie- en biotechnologische revolutie zijn? De experimenten met zichzelf bieden de mensen zowel de belofte van een bevrijding van het lijden, als het schrikbeeld van een macht die hen uit de handen glipt. Brengt de technologische revolutie de Heerlijke Nieuwe Wereld nabij of neemt de techniek de mens over?

Jan van Oers. Schipperen tussen enthousiasme en ironie. In gesprek met Jos de Mul. Schoolbestuur. Nummer 2, Maart 2013.

De pater familias wordt van oudsher geassocieerd met waardigheid en gezag. Geldt dat ook nog in onze tijd? Voor ons als geëmancipeerde burgers! Kijken wij nog met bewondering op naar onze gezagsdragers? In de pedagogische literatuur wordt ‘leiding geven’ (Führen) als een wezenlijke categorie beschouwd naast het ‘groeien’ en ‘laten groeien’ (Wachsenlassen). Als je van een kind verwacht dat het slaagt in het leven moet je hem niet alleen liefdevol en vol verwachting tegemoet treden maar hem op gezette momenten ook aanspreken en streng zijn. Met zo’n uitspraak hebben wij moeite. Wijst dat op een mogelijk gezagsvacuüm? Pim Fortuyn sprak destijds over De verweesde samenleving. Om het probleem van dit vacuüm verder te doordenken spreken we met professor dr. Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Jos de Mul. Identiteit: Wie denken we dat we zijn? Deelname aan Filosofisch Kwintet. Live uitzending vanaf de Filosofie Nacht in de Beurs van Berlage op 12 april 2013, Nederland 1, 00.10-01.00.

Live uitzending vanaf de Filosofie Nacht in de Beurs van Berlage op 12 april 2013 00.10-01.00 op Nederland 1, met als thema: Identiteit: Wie denken we wel dat we zijn? Gedurende zes afleveringen gaan Clairy Polak en Ad Verbrugge met telkens drie gasten op zoek naar de antwoorden op vragen als: Wie zijn wij Nederlanders, wat heeft ons gemaakt tot wat wij zijn, wie zijn wij aan het worden en waarom zijn we juist dezer dagen toch zo op zoek naar onze identiteit?

Gasten in deze aflevering:

Liesbeth Noordegraaf-Eelens is filosoof en econoom en verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Noordegraaf-Eelens onderzoekt (economische) thema's als verantwoordelijkheid, onzekerheid, vertrouwen, risico’s, waarde en communicatie.

Jos de Mul is hoogleraar wijsgerige antropologie en hoofd van de leerstoelgroep filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zijn onderzoek richt zich onder andere op de filosofische antropologie en de filosofie van informatie en communicatietechnologieën.

Willem Frijhoff is emeritus hoogleraar geschiedenis van de nieuwe tijd aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Het onderzoek van Frijhoff is onder andere gericht op historische processen van cultuuroverdracht en het collectief geheugen.

Klik op de afbeelding om een fragment van het programma te bekijken.

Jos de Mul. Gast inSchepper & Co aan Tafel. Gezocht: bezielde leiders voor gezagscrisis, uitgezonden op 11 maart 2013.

Het vertrouwen in gezag heeft op verschillende plekken in onze samenleving flinke deuken opgelopen. Bankiers graaien, bestuurders frauderen, wetenschappers verdraaien feiten en ook de kerk mist autoriteit.Hoe kan een leider dat gezag en vertrouwen op een geloofwaardige manier herstellen?Jacobine Geel ontvangt godsdienstpsycholoog Joke van Saane. Zij schreef een boek over geloofwaardig leiderschap. Volgens filosoof Jos de Mul laten leiders te veel hun oren hangen naar de publieke opinie. En Marcel Wintels, die als interim-bestuurder orde op zaken stelde bij onderwijsinstelling Amarantis, vertelt over het belang van betrokkenheid en bezieling.Schepper &Co aan tafel is een NCRV programma over actuele ontwikkelingen rondom levensbeschouwing en spiritualiteit. Een programma over mensen en de manier waarop zij in het leven staan.De tv-uitzending is elke maandag om 17:09 op Nederland 2 te zien.

Van hun sokkel gevallen. De vaders zijn hun gezag kwijt. Interview met Marcel ten Hooven. De Groene Amsterdammer, Jaargang 136, no. 51/52, 20 december 2012, 12-15.

Er wordt niet meer opgekeken tegen Vadertje Tijd, Vadertje Staat, God de Vader en de pater familias. Dat is de winst van de emancipatie. Maar zonder dat vertrouwde gezag heeft zich ook een gevoel van verweesdheid van Nederland meester gemaakt, zeker nu het dictaat van de economie zozeer het sociale leven bepaalt.

Vadertje Tijd is van een wijze, bedachtzame man met gezag veranderd in een zenuwachtig opdondertje met ADHD. Ook bij het blad Radar+ is hollen het parool. Op de cover van het herfstnummer staat een lachende modelvrouw, met boven haar de kop: Nieuwe trend. Een tweede baan! Dat is óók een manier om de verminderde weerbaarheid van mensen tegen de krachten van de economie als een vrolijke vrije keuze te verpakken. De ironie is dat elders op de cover verhalen staan aangekondigd over de mogelijke gevolgen van een opgejaagd, gestresst bestaan, overigens zonder dat de redactie zelf dat verband legt. De kopjes melden de onderwerpen: Scheiden zonder schade voor de kids en Seks, doen jullie ‘t nog?

De terreur van de 'like'-knop. Interview met Mark Traa. HP / De Tijd 7. November 2012, 66-70.

De terreur van de ‘like’-knop. Zit u ook de hele dag van alles te liken op Facebook? Vindt u het ook fijn om geretweet te worden? Stuurt u ook smsjes naar tv-talenten We zijn in een heuse jurysamenleving terechtgekomen. Voortdurend nemen we elkaar de maat. Maar is de wereld wel onder te verdelen in ‘leuk’ en ‘niet leuk’?

Mark Traa laat zijn licht erover schijnen en interviewt en passant hoogleraar mediastudies José van Dijck (Universiteit van Amsterdam) en hoogleraar wijsgerige antropologie Jos de Mul (Erasmus Universiteit Rotterdam).

Bang voor de techniek. Interview met Floortje Vissers. Website VPRO Labyrint. 1 maart 2013.

Stel je zit in een vliegtuig zonder cockpit. Geen knipperende lichtjes en knopjes, geen ramen en geen piloot. Voor de meeste mensen is het geen fijn idee om in een vliegtuig te stappen zonder piloot. Zelfs wanneer objectief is vastgesteld dat het een veilige manier van vliegen is. Waar komt deze angst vandaan?

De angst voor onbemande vliegtuigen is niet zonder ironie, aldus hoogleraar Wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Jos de Mul. De meeste vliegrampen worden veroorzaakt door menselijke fouten en niet door technologische fouten. Dus wanneer je er een piloot bij zet betekent dit niet automatisch dat het goed gaat. De Mul: “De angst is niet geheel gegrond omdat veel van de huidige vliegtuigen al bijna helemaal geautomatiseerd bestuurd worden”. De stap naar vliegtuigen zonder piloot is niet groot zegt De Mul. Zo zou het zomaar kunnen dat je over twintig jaar naar je vakantiebestemming in Spanje vliegt in een vliegtuig zonder piloot. Sommige mensen worden hier bang van omdat ze zich er niks bij kunnen voorstellen. Het is nog onbekend en geeft een gevoel van onveiligheid.

Geef pedofielen legaal toegang tot levensechte, maar virtuele kinderporno: die oproep deden de seksuologen Erik van Beek en Rik van Lunsen maandag in deze krant. De maatregel zou mensen die worstelen met pedofiele gevoelens een onschadelijke uitlaatklep geven en - daar lijkt het de seksuologen vooral om te doen - misbruik van kinderen kunnen terugdringen.

Of het laatste klopt, daarover kan een filosoof natuurlijk niet veel zeggen. "Maar nog even los van de vraag of je hiermee het misbruik terugdringt, vind ik het een moedig voorstel", zegt wijsgerig antropoloog Jos de Mul (1956) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Ze doorbreken hiermee namelijk een enorm taboe: pedofilie."