Julia Kramer. De kunst(mat)ige mens. Interview met filosoof Jos de Mul over het gretige brein en techniek. Website VPRO Tegenlicht. 6 april 2014

Filosoof Jos de Mul noemt computers de zenuwstelsels van onze samenleving. Maar wat betekent het voor de mens te leven in een tijd waarin die computers daadwerkelijk aan onze hersenen worden gekoppeld?

Jos de Mul (1956) is hoogleraar wijsgerige antropologie en schreef voor de Maand van de Filosofie 2014 het essay 'Kunstmatig van nature, onderweg naar Homo Sapiens 3.0'. Hierin stelt De Mul de opvatting van de Duitse filosoof Helmuth Plessner(1892-1985) centraal, die meende dat de mens steevast gedefinieerd wordt door de techniek en cultuur waarmee hij zich omringt. Nu de technologie meer mogelijk maakt, wordt de mens kunstmatiger.

De neurowetenschappen spelen een belangrijke rol in dit proces. Tegenlicht kijkt samen met De Mul naar de uitzending ‘Het gretige brein’ en filosofeert over de vraag wat het betekent te leven in een tijd van neurowetenschappen en aan machines gekoppelde breinen.

Freek Kallenberg. "Ook een gewone koe is kunstmatig". Interview met Jos de Mul. Down to Earth, jrg. 5, nr. 26, december 2014, 14-17.

Filosofische vragen zijn eeuwig, maar de antwoorden zijn telkens verschillend. Daarom moet een filosoof de urgente vragen van zijn tijd vatten. Indachtig deze woorden van de Duitse filosoof Wilhelm Dilthey, op wiens werk hij promoveerde, besloot Jos de Mul zich na zijn promotie te richten op de belangrijkste thema's en vraagstukken van onze tijd. In de jaren negentig was dat de informatietechnologie. Daarover schreef hij onder meer het boek Cyberspace Odyssee (2002), dat met de Socrates Wisselbeker bekroond werd. De laatste jaren richt De Mul zich ook op de biotechnologie, de neurowetenschappen en robotica.

“Ik ben geen nerd die door de techniek als zodanig gefascineerd is, maar vooral door wat technologieën met ons doen en hoe ze ons en ons zelfbegrip veranderen”, licht De Mul zijn fascinatie voor technologieën toe op zijn werkkamer aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij hoogleraar wijsgerige antropologie is.

“Filosofisch gezien is het interessant dat we onszelf altijd hebben begrepen vanuit de technologie. Plato vergelijkt in zijn dialoog Theaetetus het geheugen met een wastablet. Tijdens de industrialisatie zag men het hart als een pomp en nu spreken we van de hersenen als computer. Dit zijn natuurlijk metaforen, maar veel mensen nemen het heel letterlijk.”

Hans Wetzels. Marshall McLuhan, orakel van het elektronische tijdperk. Interview met Cris van der Hoek en Jos de Mul. De Groene Amsterdammer. 11 December  2014, 12-13.

De Canadese mediafilosoof Marshall McLuhan profeteerde in de jaren zestig al dat de wereld onder invloed van nieuwe media zou samenkomen in een ‘mondiaal dorp’. Media zijn niet alleen gebruiksvoorwerpen, maar geven ook vorm aan onze leefomgeving.

Een leven zonder  smartphone is nog maar moeilijk voor te stellen; offline leven is al helemaal geen optie meer. Inmiddels lijken datastress en internetverslaving de welvaartsziekten van deze tijd. Zijn wij zulke slaven van de moderne media geworden dat we er geen controle meer over hebben? Het zou een goed onderwerp zijn voor Marshall McLuhan, de mediafilosoof die nadacht over hoe elektroni­sche communicatiemedia de moderne maat­schappij fundamenteel en voor een groot deel onbewust hebben veranderd. Want we begrij­pen niet echt wat media met onszelf en met de samenleving doen, constateerde de Canadees vijftig jaar geleden al in zijn standaardwerk Understanding Media.

Jos de Mul. Het doemscenario van Stephen Hawking. Interview met Paul Witteman. Buitenhof. Nederland 1, 12:00 tot 13:10.

Gaat de mens het verliezen van de robot? Stephen Hawking, wereldberoemd natuurkundige, is daar bang voor. Is zijn angst terecht? Wat zullen robots en slimme computers allemaal kunnen en wat doen ze met ons mensbeeld? In Buitenhof een gesprek met filosoof Jos de Mul die gespecialiseerd is in de relatie tussen mens en machine. Zie ook de boeken Kunstmatig van nature en De domesticatie van het noodlot van Jos de Mul.

Sander Heijne, Jonathan Witteman. Alle creatievere taken blijven het domein van de mens. (Interview met Brian Berkouwer, Han Huisman, Klaas Mulder en Jos de Mul). Volkskrant, 10 oktober 2014.

Niemand weet hoe een werknemer na de robotrevolutie zijn geld gaat verdienen. Het is de vraag in hoeverre nieuwe technologieën banen scheppen dan wel vernietigen.

De voormalige receptioniste van printerleverancier Ricoh is tegenwoordig verantwoordelijk voor de zachte, menselijke cultuur binnen de organisatie. Ze is formeel aangesteld om de samenhang tussen de in- en uitvliegende changemanagers en techneuten te bewaren. Bezoekers en potentiële klanten van de firma worden door haar ontvangen met verse cappuccino en een brede glimlach. Voor het geval u het begrip changemanager nog niet kent: bij Ricoh is Alex Hoosemans er een van. Hij helpt organisaties en hun medewerkers in de transitie naar een andere manier van werken.  Changemanagers adviseren bedrijven hoe ze kunnen overschakelen naar digitaal en geautomatiseerd werken.

Het zijn zomaar twee voorbeelden van beroepen en functies die zijn ontstaan als gevolg van de opmars van automatisering. 'De robotisering van banen die we nu kennen creëert ruimte om werknemers vrij te maken om onvermoede behoeftes van werkgevers en klanten te vervullen', zegt personeelsbaas Brian Berkouwer van Ricoh. Toen het bedrijf de eenvoudige administratieve taken die voorheen werden uitgevoerd door de receptioniste automatiseerde, besloot de directie de receptionist niet te ontslaan maar een taak te geven die geen robot kan invullen: het creëren van de juiste sfeer binnen het bedrijf.

En zo zullen veel meer beroepen geleidelijk veranderen, voorspelt Berkouwer. Als robots onze huizen schoonmaken, zullen we onze schoonmakers blijven betalen om voor een paar tientjes per week andere andere klussen van ons over te nemen. Machines kunnen repeterende taken uitvoeren, maar mensen zijn creatief. Berkouwer kan het weten, onder druk van de oprukkende automatisering transformeert Ricoh van een leverancier van printers nu tot een aanbieder van virtuele kantoorruimte en digitaal documentbeheer.

Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken markeerde het aanbreken van het robottijdperk onlangs met zijn voorspelling dat er in de toekomst door toedoen van robots wellicht niet meer voor iedere Nederlander betaald werk zal zijn. Asscher vroeg de Sociaal-Economische Raad donderdag met een advies te komen over de gevolgen van technologische vooruitgang voor de arbeidsmarkt.

Jos de Mul. Is Nederland voorgoed veranderd na de ramp? Interview met Mark de Bruijn. EenVandaag, Nederland 1. 2 augustus 2014.

Twee weken na de vliegtuigramp met vlucht MH17 probeert EenVandaag de balans op te maken. Welke sporen laat zo’n gebeurtenis achter in onze samenleving, wat doet het met ons collectieve bewustzijn?

Met name de beelden tijdens de dag van nationale rouw toonden dat veel Nederlanders zoeken naar een manier om uiting te geven aan hun gevoelens van onmacht en verdriet. Een filosoof en een psycholoog leggen uit hoe we worstelen met het noodlot, met het blijkbaar onterechte ingebakken idee van veiligheid.

We moeten nu collectief leren omgaan met het idee dat we niet overal grip op hebben, stellen Jos de Mul van de Erasmus Universiteit en Jean-Pierre van de Ven, die de afgelopen dagen met veel bezorgde mensen sprak over rouwverwerking. Hij doet dat namens de Stichting Korrelatie.

 Klik op de afbeelding om het interview te bekijken.

Henk van Middelaar interviewt Jos de Mul over evolutie en technologie. NTR Academie, 16 mei 2014, 22.00-23.00 uur. 

De mens ontwerpt de omgeving waarin hij leeft en heeft daardoor sterk de hand in zijn eigen evolutieproces. Maar is hij zich daar wel van bewust? Redt de moderne mens zichzelf nog wel zonder de door hem ontwikkelde cultuur en techniek? En hoe ziet de toekomstige mens eruit, hand in hand levend met steeds verfijndere techniek? Henk van Middelaar in gesprek met Jos de Mul, hoogleraar Filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Beluister uitzending

Werner Trio interviewt Jos de Mul en Pim Haselager over Kunstmatig van Nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Trio. Radio Klara. Zaterdag 19 april, 12.00-13.00

Vanuit Amsterdam: God helemaal ingehaald, en onderweg naar Homo Sapiens 3.0. Of door robots uitgeroeid? Als de mens zijn evolutionaire voortgang wil doorzetten, zal hij niet kunnen stilstaan bij wat hij nu is: de Homo Sapiens Sapiens 2.3. Kunstmatig is hij van nature: zonder de door hem ontworpen cultuur en techniek is zijn vliegensvlug toenemende complexiteit onhoudbaar. Filosoof Jos de Mul, die gisteravond samen met andere goden van de filosofie als Peter Sloterdijk, Martha Nussbaum en Benjamin Barber optrad op de G8 van de Filosofie, onthult drie toekomstscenario's voor de mens: extrahumanisme, transhumanisme, en posthumanisme. Om hem met de voeten op de grond te houden, zit Pim Haselager mee aan tafel. Hij is specialist Artificiële Intelligentie, volop ondergedompeld in het robotontwerp aan het Donders Institute for Brain, Cognition, and Behaviour. Radboud University Nijmegen. Robots moeten zo worden geprogrammeerd, dat ze ook aanzichzelf kunnen twijfelen!

Beluister het radio-interview

Jos de Mul, De techniek van het menszijn. Video-interview met Hermien Lankhorst. i-Filosofie #6, april 2014.

Techniek staat niet tegenover of naast de mens, maar is ook onder- deel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is”. Jos de Mul

Voor de Maand van de Filosofie 2014 schreef Jos de Mul, professor in de Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, het essay Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. De Mul beschrijft de rol die technologie in het leven van de mensheid heeft gespeeld, vanaf het allereerste begin tot nu. Ook schetst hij een beeld van hoe deze relatie in de toekomst zou kunnen veranderen.

De Mul is geïnteresseerd in de theorieën van Helmuth Plessner (1892−1985) die dan ook een rode draad vormen door zijn essay. Deze Duitse filosoof onderzocht de relatie van de mens tot zichzelf en zijn buitenwereld. Volgens Plessner is de mens mens(elijk) door zijn excentriciteit: zijn vermogen om van buitenaf naar zichzelf te kijken. Geen enkel ander dier of ding kan op zo’n manier afstand van zichzelf nemen, maar dat betekent ook dat geen enkel ander wezen zo’n kloof met zichzelf ervaart. Door die kloof voelen we een gebrek aan geborgenheid en zijn we daarom altijd op zoek naar een veilig thuis. De excentrische positie zorgt er ook voor dat de mens zich fundamenteel onaf voelt. En in een poging daar wat aan te doen, gaat de mens aan de slag met techniek en cultuur. Techniek staat daarmee niet (alleen) tegenover of naast de mens, maar is ook onderdeel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is,” legt De Mul uit.

Jos de Mul, De mens als thuisloos wezen. Video-interview met Lisa over de boeken Cyberspace Odyssee, De domesticatie van het noodlot en Kunstmatig van nature, gepubliceerd op 1 april 2014.

Lisa Doeland van het Soeterbeeck Programma (Radboud Universiteit Nijmegen) in gesprek met hoogleraar filosofie Jos de Mul over 'de mens als thuisloos wezen'. Het gesprek zet in met zijn boek Cyberspace Odyssee (6de druk 2010). Met het ontstaan van de mensachtigen, meer dan vijf miljoen jaar geleden, begon de menselijke odyssee door ruimte en tijd. Dit boek handelt over de voorlopig laatste etappe van deze fascinerende reis: de ontdekking van cyberspace. In De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie (3de druk 2009) blikt De Mul terug op het tijdvan van de grote Griekse tragedies en beargumenteert hij de relevantie daarvan voor het begrip van de hedendaagse technologie. In Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0, het Essay van de De Maand van de Filosofie 2014, herneemt hij een aantal thema's uit zijn vorige boeken en bespreekt hij hoe versmeltende technologieën zoals informatietechnologie, biotechnologie, neurotechnologie en robotica begonnen zijn aan een fundamentele transformatie van de menselijke levensvorm. 

Voor meer informatie, zie de website van Uitgeverij Klement, die de twee eerstgenoemde boeken van Jos de Mul tijdens de Maand van de Filosofie met korting aanbiedt en de website van Uitgeverij Lemniscaat voor het Essay van de Maand van de Filosofie.

Jos de Mul, 'We gaan nieuwe zintuigen creëren'. Interview met Jeroen Hopster. Filosofie Magazine. April 2014, 20-25.

De intelligentie van de mens heeft zijn eindpunt nog niet bereikt, meent filosoof Jos de Mul. ‘Het koppelen van verschillende breinen, daarin zit de toekomst.’

Hoe ziet ‘collectieve intelligentie’ eruit? De stad Rotterdam, bezien vanaf de vijfde verdieping van de Erasmus Universiteit, lijkt een goede kandidaat. Een vergezicht van hoge kantoorgebouwen, verbonden door een complex verkeersnetwerk. Dat uitzicht is het decor van de werkkamer van Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie. De Mul schreef Kunstmatig van Nature, het essay voor de Maand van de Filosofie. Die titel is ontleend aan het werk van Helmuth Plessner (1892-1985). Volgens de Duitse filosoof Plessner is de mens een cyborg: technologische en culturele supplementen zijn onlosmakelijk verbonden met de condition humaine. In zijn essay bouwt de Mul op die these voort. Van de prehistorische mens tot Homo sapiens 3.0, het menselijke evolutieproces kenmerkt zich door een toenemende gang naar kunstmatigheid. ‘Wij leven in een technotoop’ zegt de Mul, terwijl hij zijn tablet in het stopcontact steekt en een waterkoker leegschenkt in een glazen theepot. ‘Op allerlei manieren is ons leven technologisch bemiddeld. De auto waar we in rijden, de trein die we nemen. E-mails, internet, we kunnen niet meer zonder.’

Jos de Mul, "Zwermintelligentie overvleugelt individueel vernuft". Interview met Joris Delporte. Tertio, Christelijk opinieweekblad. 2 april 2014, 4.

"Technologische evolutie blijkt als een mammoettanker in volle vaart. Een stilstand maken lukt niet, de koers bijsturen wel." Filosoof Jos de Mul analyseert (bio)technologische opstapjes naar "homo sapiens 3.0" "Biotechnologie en neurowetenschappen evolueren zo snel dat de mensheid voor een volgende fase in zowel cognitie als globale evolutie staat", meent Nederlands hoogleraar Jos de Mul. "Wie we morgen zijn, ligt meer dan ooit open."

Joris Delporte  ̶  "Onze cognitie staat aan de vooravond van een volgende ontwikkelingsfase", stelt Jos de Mul. Deze hoogleraar wijsgerige antropologie (Erasmus Universiteit Rotterdam) schetst zaterdag tijdens het Feest van de Filosofie in Leuven onder meer zijn visie op "globale intelligentie". "Deze kunstmatige vorm van kennis overstijgt het denkvermogen waarover individuen beschikken. De som van al het individuele vernuft blijkt immers groter dan de constituerende  delen. Dit soort "zwermintelligentie" is een emergent verschijnsel dat zich laat vergelijken met het vernuft van een zwerm mieren. Apart zijn die diertjes niet zo bijzonder, maar als kolonie vertonen ze behoorlijk ingenieuze gedragingen."