Jos de Mul. De plaats van de mens in het Symbioceen. Afscheidsrede ter gelegenheid van zijn emeritaat als hoogleraar Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus School of Philosophy (EUR), 31 mei 2023. Een verkorte versie verscheen op 7 juli 2023 onder de titel De storm die over de aarde woedt in De Groene Amsterdammer. Zie ook de videoregistratie van de afscheidrede en informatie ovcer de afscheidsconferentie die ter gelegenheid van het emeritaat werd georganiseerd.

Mevrouw de Rector Magnificus,
Mijnheer de Decaan,
Hooggeleerde, zeergeleerde en weledelgeleerde collega’s,
Waarde studenten en promovendi,
Zeer gewaardeerd toehoorders,
Dierbare familie en vrienden,

Jos de Mul. De storm die over de aarde woedt. Tragisch humanisme, of: de menselijke verantwoordelijkheid. De Groene Amsterdammer, nr. 27, 6 juli 2023, 46-50.

Tragisch humanisme. Menselijke verantwoordelijkheid in het Symbioceen.

Hoe nietig we als mensheid ook zijn in het licht van de bijna 14 miljard jaar lange geschiedenis van het heelal, op aardse schaal heeft de mens zich flink laten gelden. De in Afrika ontstane moderne Homo sapiens heeft zich in naar evolutionaire maatstaven gemeten bijzonder korte tijd – in ongeveer 65.000 jaar – over de hele aardbol verspreid. Daarbij is de populatie van de Homo sapiens in de afgelopen tienduizend jaar naar schatting gegroeid van 4 miljoen tot 8 miljard mensen. Die toename was bovendien exponentieel. Alleen al gedurende mijn leven steeg het aantal mensen op aarde van 3 naar 8 miljard. En daarbij heeft de mens een zo’n grote voetafdruk op de aarde geplaatst, dat er nu zelfs een nieuw geologisch tijdvak naar hem wordt genoemd: het Antropoceen.

Gezien de ernst van de daarmee verbonden ecologische crises – opwarming, uitputting, vervuiling, extincties – is de menselijke uitsterfelijkheid van een theoretische mogelijkheid tot een urgent praktisch probleem geworden. Maar zoals dit het geval is bij onze individuele sterfelijkheid hebben we neiging langs deze mogelijkheid heen te leven of deze te ontkennen – een thema van recente films als White Noise (2022) en Don’t look up (2021) – of er ons ambivalent tegenover te verhouden. Bijvoorbeeld, zoals het onlangs verschenen wrr-rapport Betrokken burgers nog eens bevestigde, door als individu minder te willen vliegen, als universiteit de banden met de fossiele industrie te willen verbreken, of als samenleving de opwarming te willen beperken tot anderhalve graad, maar daar vervolgens niet of onvoldoende naar te handelen. Wellicht hangt dat samen, zo stelt René ten Bos in zijn boek Extinctie (2019), met het feit dat we ons het uitsterven van de mens niet kunnen voorstellen en dat het ons daarom niet echt raakt.

Hoe is dat mogelijk? Om die vraag te kunnen beantwoorden, dienen we nader in te gaan op de aard van de mens en wat die aard betekent voor de aarde.

Jos de Mul. Metaphors we nudge by. Reflections on the impact of predictive algorithms on our self-understanding. In: Katz, J., Schiepers, K., Floyd, J. (eds) Nudging Choices Through Media. New York: Palgrave Macmillan, 2023, pp. 33-57 (https://doi.org/10.1007/978-3-031-26568-6_3)

Abstract

Conceptual metaphors have an important cognitive function; they not only help us capture unknown or elusive things in concepts but also nudge our actions. If metaphors get materialized they can even forcefully direct human behavior. Whereas the conceptual metaphor MAN IS A MACHINE nudges medical research, when an mechanical heart is implanted in a human body, it becomes a behavior enforcing material metaphor. At least partly, a human being then actually becomes a machine. In this chapter it is argued that in the information society the database not only acts as a conceptual metaphor (MAN IS A DATABASE), but implemented in e-commerce and biopolitics, it becomes a material metaphor which threatens to reduce human beings to algorithmically predictable entities without freedom and responsibility.

Jos de Mul. Uncle Sim Wants you! Ludieke oorlogsvoering. De Groene Amsterdammer. Nr. 6, 9 februari 2023.

Hedendaagse oorlogen, zoals de Golfoorlogen en de huidige oorlog in Oekraïne, worden mede beïnvloed door de steeds realistischer wargames. Inspiratiebron voor de analyse van dergelijke  games is nog steeds Johan Huizinga’s Homo ludens.

Dat de vijfde editie van de jaarlijkse Video Games & High Culture Conference, die afgelopen najaar in Bari, in de hak van de Italiaanse laars, plaatsvond, gewijd was aan de relatie tussen computergames en oorlog was niet heel verwonderlijk. De oorlog in Oekraïne is op ieders lip. Voor Europeanen is deze oorlog geen ver-van-ons-bed-show. Niet alleen omdat hij in Europa plaatsvindt, maar ook omdat de Europese Unie en de afzonderlijke lidstaten vanwege de sancties tegen Rusland en de levering van steeds zwaarder wapentuig aan Oekraïne – van helmen tot Leopard 2-tanks en wellicht spoedig F16-gevechtsvliegtuigen – steeds dieper de oorlog worden ingetrokken. Poetin is de brute inval in Oekraïne bovendien steeds openlijker gaan framen als een oorlog tegen de Navo, die erop uit zou zijn Rusland te vernietigen. En aangezien het gebruik van tactische kernwapens dan volgens de Russische kernwapendoctrine gerechtvaardigd is, is ook de dreiging van een nucleaire oorlog in Europa weer helemaal terug.

Jos de Mul. Games as the True Organon of Philosophy. Playful ontologies: Schelling, Huizinga, Borges and beyond. In: Marco Accordi Rickards & Fabio Belsanti (Eds.) Homo Cyber Ludens. Bari: Idra Editing, 2021, pp. 97-124.  Also availble as Kindle edition in Italian and English.

Introduction

A playful specter is haunting the world. Since the 1960s, in which the word ‘ludic’ became popular in Europe and the US to designate playful behavior and artifacts, playfulness has increasingly become a mainstream characteristic of our culture. In the first decades of the 21^st century, we can even speak of a global ‘ludification of culture’ (Raessens 2006). Perhaps the first thing that comes to mind in this context is the immense popularity of computer games (Frissen et al. 2015). But although perhaps most visible, computer game culture is only one manifestation of the process of ludification that seems to penetrate every cultural domain (Neitzel and Nohr 2006). In our present experience economy, for example, playfulness not only characterizes leisure time (fun shopping, game shows on television, amusement parks, playful use of computers, internet and smartphones), but also those domains that used to be serious, such as work (which should above all be fun today), education (serious gaming), politics (ludic campaigning), and even warfare (video games like war simulators and interfaces). According to Jeremy Rifkin “play is becoming as important in the cultural economy as work was in the industrial economy” (Rifkin 2000, 263). Postmodern culture as a whole has been described as “a game without an overall aim, a play without a transcendent destination” (Minnema 1998, 21). And according to sociologist Zygmunt Bauman, even human identity has become a playful phenomenon. In ludic culture, he argues, playfulness is no longer restricted to childhood, but has become a lifelong attitude: “The mark of postmodern adulthood is the willingness to embrace the game whole-heartedly, as children do” (Bauman 1995, 99).

As a result, the phenomena play and game have gained strong attention in the natural sciences, social sciences, and humanities. One can think, for example, of the implementation of game theory in biology (Sigmund 1993), economics (Von Neumann and Morgenstern 2007, Leonard 2010) and cultural anthropology (Bateson 1977, 1955). In addition to the increased interest in play and games in these already existing disciplines, in the last decades – motivated by the substantial growth of leisure time and the growth of ludo-industry and ludo-capitalism (Dibbell 2008), several new fields entirely devoted to the study of play and (computer) games have emerged (e.g. Raessens and Goldstein 2005, Fuchs et al. 2014).

How should we understand this ‘ludification of culture’? What does it say about our life and world view at the beginning of the 21^st century?  Today I will present an interpretation of this phenomenon of ludification with the help of two books - Friedrich Schelling’s System of transcendental Idealism [System des transzendentalen Idealismus] (1800) and Johan Huizinga’s Homo Ludens. A Study of the Play-Element in Culture [Homo Ludens. Proeve ener bepaling van het spel-element der cultuur] (1938) and one short story, Jorges Luis Borges’ ‘The library of Babel’[‘La biblioteca de Babel’] (1941). I will argue that these works, when we situate them in the context of the database ontology which characterizes our computer age, offer an illuminating outlook on the playful ontology that underpins the ludification of culture.

I will develop my argument in three steps. In the first two I will present some of the key ideas that can be found in respectively Schelling’s System of transcendental Idealism and Huizinga’s Homo ludens. I will discuss their shared romantic desire for immanent transcendence through aesthetization of the world, as well as their shared – and no less romantic - aversion toward modern technology. However, as I will argue in the third and last part of my talk, contrary to what both Schelling and Huizinga expected, precisely in modern information technologies the playful ontology they were after, is realized. Using ‘The Library of Babel’ (and also referring to playful simulations of this Library at the internet), this will lead me to the conclusion that the ludic turn of technology turns the computer game into the ‘true organon of philosophy’.