Breng mij die horizon! Filosofische reisverhalen

Breng mij die horizon! Filosofische reisverhalen

Jos de Mul. Breng me die horizon! Filosofische reisverhalen. Amsterdam: Boom, 2019.  Breng mij die horizon! laat zien wat er gebeurt…

More...
De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie

De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie

Jos de Mul. De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. Rotterdam: Lemniscaat,…

More...
Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology

Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology

Jos de Mul. Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology. State University of New York (SUNY)…

More...
命运的驯化——悲剧重生于技术精神 内容简介 (Chinese translation of Destiny Domesticated\)

命运的驯化——悲剧重生于技术精神 内容简介 (Chinese translation of Destiny Domesticated\)

Jos de Mul. 命运的驯化——悲剧重生于技术精神 内容简介 (Chinese translation of Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology). Guilin:…

More...
Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy

Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy

Jos de Mul. Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy. Albany: State University of New York Press, 1999, 316 p.…

More...
Het romantische verlangen in (post)moderne kunst en filosofie

Het romantische verlangen in (post)moderne kunst en filosofie

Jos de Mul. Het romantische verlangen in (post)moderne kunst en filosofie. Uitgeverij Klement, 2007 (4de druk), 284 p. 1de druk, 1990; 2de druk, 1991; 3de…

More...
后)现代艺术与哲学中的浪漫之欲。Chinese translation of Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy

后)现代艺术与哲学中的浪漫之欲。Chinese translation of Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy

Jos de Mul. 后)现代艺术与哲学中的浪漫之欲。Chinese translation of Romantic Desire in (Post)Modern Art and Philosophy. Wuhan: Wuhan University Press, 2010, 306p. ISBN 978-7-307-08019-5RMB…

More...
Cyberspace Odyssee

Cyberspace Odyssee

Jos de Mul. Cyberspace Odyssee. Kampen: Klement, 6de druk: 2010, 352 p. 1de druk, 2002; 2de druk, 2003; 3de druk,2004;…

More...
Cyberspace Odyssey. Towards a Virtual Ontology and Anthropology

Cyberspace Odyssey. Towards a Virtual Ontology and Anthropology

Jos de Mul. Cyberspace Odyssey. Towards a Virtual Ontology and Anthropology. Castle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2010, 334 p. Translation of Cyberspace…

More...
Siberuzayda macera dolu bir yolculuk. Sanal bir ontoloji ve antropolojiye doğru

Siberuzayda macera dolu bir yolculuk. Sanal bir ontoloji ve antropolojiye doğru

Jos de Mul. Siberuzayda macera dolu bir yolculuk. Sanal bir ontoloji ve antropolojiye doğru. Istanbul: Kitap Yayinevi, 2008, 400 p. Turkish…

More...
The sovereign debt crisis or Sophie’s choice. On European tragedies, guilt and responsibility

The sovereign debt crisis or Sophie’s choice. On European tragedies, guilt and responsibility

Liesbeth Noordegraaf-Eelens and Jos de Mul, The sovereign debt crisis or Sophie’s choice. On European tragedies, guilt and responsibility. Heinrich…

More...
Paniek in de Polder. Polytiek in tijden van populisme

Paniek in de Polder. Polytiek in tijden van populisme

Jos de Mul. Paniek in de Polder. Polytiek in tijden van populisme. Rotterdam: Lemniscaat, februari 2017. Uitgebreide en geactualiseerde editie…

More...
Horizons of Hermeneutics

Horizons of Hermeneutics

Jos de Mul. Horizons of Hermeneutics: Intercultural Hermeneutics in a Globalizing World.  Frontiers of Philosophy in China. Vol. 6, No.…

More...
The game of life

The game of life

Jos de Mul. The Game of Life: Narrative and Ludic Identity Formation in Computer Games.  In: Lori Way (ed.), Representations of…

More...
PedoBot® is niet boos, maar wel verdrietig (en soms opgewonden)

PedoBot® is niet boos, maar wel verdrietig (en soms opgewonden)

Jos de Mul. PedoBot® is niet boos, maar wel verdrietig (en soms opgewonden). Over intelligente robots, emoties en sociale interactie.…

More...
Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0

Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0

Jos de Mul, Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0.  Rotterdam: Lemiscaat: 2016. ISBN 978 90 477 0925 1…

More...
2017-11-25 (Trouw) Hoe ik bijna boeddhist werd

2017-11-25 (Trouw) Hoe ik bijna boeddhist werd

Jos de Mul. Hoe ik bijna boeddhist werd. Trouw. Bijlage Letter en Geest, 25 november 2017, 14-18. Het gastenverblijf van…

More...
The Tragedy of Finitude. Dilthey's Hermeneutics of Life

The Tragedy of Finitude. Dilthey's Hermeneutics of Life

Jos de Mul. The Tragedy of Finitude. Dilthey's Hermeneutics of Life. New Haven: Yale University Press, 2010 (second edition - eBook), 424…

More...
Wittgenstein 2.0. Philosophical reading and writing after the mediatic turn

Wittgenstein 2.0. Philosophical reading and writing after the mediatic turn

Jos de Mul. Wittgenstein 2.0: Philosophical reading and writing after the mediatic turn. In: A. Pichler & H. Hrachovec (eds.) Wittgenstein and…

More...
Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects

Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects

Jos de Mul. ( ed.), Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects. Amsterdam/Chicago: Amsterdam University Press/Chicago University Press, 2014. Helmut Plessner (1892–1985)…

More...
2016-08-20 (Vrij Nederland) In Japan heeft Erica een ziel

2016-08-20 (Vrij Nederland) In Japan heeft Erica een ziel

Jos de Mul. In Japan heeft Erica een ziel. Vrij Nederland, 20 augustus 2016, 41-45. Kansai Science City doet op…

More...
Outside of a dog, a book is man's best friend. Inside of a dog it's too dark to read.

Outside of a dog, a book is man's best friend. Inside of a dog it's too dark to read.

Marxism according to Groucho     "Outside of a dog, a book is man's best friend. Inside of a dog…

More...
Noble versus Dawkins. DNA Is not the program of the concert of life.

Noble versus Dawkins. DNA Is not the program of the concert of life.

Jos de Mul. Noble versus Dawkins. DNA Is not the program of the concert of life. Translation of Dutch review, published…

More...
The game of life. Narrative and ludic identity formation in computer games

The game of life. Narrative and ludic identity formation in computer games

Jos de Mul. The game of life. Narrative and ludic identity formation in computer games. In: J. Goldstein and J. Raessens,Handbook…

More...
序言 约斯·德·穆尔 In: Zha Changping. World Relational Aesthetics. A History of Ideas in Pioneering Contemporary Chinese Art

序言 约斯·德·穆尔 In: Zha Changping. World Relational Aesthetics. A History of Ideas in Pioneering Contemporary Chinese Art

序言 约斯·德·穆尔. In: Zha Changping. World Relational Aesthetics. A History of Ideas in Pioneering Contemporary Chinese Art. Volume One. Shanghai:…

More...
The Work of Art in the Age of Digital Recombination

The Work of Art in the Age of Digital Recombination

Jos de Mul. The work of art in the age of digital recombination. In J. Raessens, M. Schäfer, M. v. d.…

More...

Doorzoek deze website:

Interviews / written press (23)

Klaartje Jaspers. Will artificial intelligence create a shared supermind? Interview with philosophical anthropologist Jos de Mul. Newsroom Erasmus University. June 11, 2018.

Will robots outsmart humans? Erasmus philosophical anthropologist Jos de Mul thinks such beliefs show a gross overestimation of the capacities of robots. Self-replicating robots could take over, he thinks, but they would be inferior to their human counterpart. Instead of robots taking over, De Mul believes humans might develop like bees: sharing their individual psyche to form a shared supermind.

‘Plato was scared of the ability to read and write. He thought script would be a dead memory without the ability to think creatively. In the same way people now are scared of computers. But script and computers are just means, extensions of ourselves, allowing us to do certain things better.’ No, Jos de Mul is not scared of robots and algorithms, but he is urging us to think carefully about how we use them.

Zillions of neurons united

The fear that robots could become autonomous is justified, but they will not be superior in their intellect for a long time to come, De Mul believes. ‘Perhaps they can beat us at chess but they have had trouble learning how to walk up stairs or recognise faces. That’s not so strange, if you realise the human brain has billions of neurons, and so far we haven’t even managed to simulate the complete network of a species with very few neurons, like the Caenorhabditis elegans – a roundworm.’

Imagine what would happen if we could put all our neurons together. We’re already heading towards such a ‘swarm mind’, De Mul emphasises. ‘It’s already happening when you buy a book online and the computer suggests titles that other buyers of that book have bought. Amazon recently got a patent on an algorithm that can predict what book is going to be sold where, so they can send it before you realise you want it. “Anticipatory shipping”, they call it.’

Bard van de Weijer, Kunstmatige intelligentie wordt steeds menselijker (Interview met Jos de Mul). De Volkskrant, 30 december 2017,  25-26.

Door de reuzensprongen die AI maakt is de mens er niet langer zeker dat hij het enige wezen met zelfbewustzijn blijft

Daar heb je het al. Nu wil ze ook nog een kind. De met kunstmatige intelligentie begiftigde robot Sophia wil zich voortplanten, u las het hiernaast al. Zodra AI aan procreatie begint te denken weten we twee dingen zeker: 1) het zelfbewustzijn van AI is kennelijk zo ver ontwikkeld dat het aan nakomelingen begint te denken en 2) de door Stephen Hawking en Elon Musk gevreesde singulariteit (de hypothetische transhumanistische toekomstvisie die ervan uitgaat dat het computerdenken zich zo zal ontwikkelen dat apparaten als Sophia ons met hun denkkracht zullen overvleugelen, met mogelijk allerlei naar bijgevolg, zoals knechting) is nog maar een muizenstapje weg.

Lode Delputte. Bent u dat gescheld op sociale media ook zo beu? Waarom we het stilaan gehad hebben met Twitter- en Facebooktirades (interview met Jeroen Van Laer en Jos de Mul). De Morgen, zaterdag 26 augustus, 2017.

Ik schreeuw, dus ik ben

De sociale media staan witheet van nijd. Tussen links en rechts woedt ook in Vlaanderen een verbale oorlog. Gezond voor het democratische debat is die toestand niet, en dat hebben veel burgers stilaan door. 'Er ontstaat een nieuwe behoefte aan respect.'

Door Lode Delputte

Het was de voorbije weken weer woelig op Twitter en andere sociale media. Heel wat reacties die de Gentse wetenschapsfilosoof Maarten Boudry ontving na zijn omstreden uitspraak dat jihadisten gevaarlijker zijn dan nazi's, waren te gortig om als weerwerk dienst te doen, ook al kwamen ze in sommige gevallen van collega-intellectuelen.

Nog op Twitter vergeleek een hoogopgeleide medewerker van Pallieterke - krijsende koren in zijn kielzog - CD&V-jongerenvoorzitter Sammy Mahdi met een van de verdachten van de aanslagen in Barcelona en Cambrils.

Toen David Van Reybrouck stelde dat Nederland zijn koloniale verleden onder ogen moest komen, waren velen ook daar de boosheid voorbij. Een op Facebook verspreide Open Letter To Europe die Stefan Hertmans op het poëzieplatform Versopolis publiceerde als onderdeel van een reeks essays over populisme, leverde de auteur dan weer een sliert aan rechts-nationalistische insulten op, veelal afkomstig uit Oost-Europa.  

Een verdere bloemlezing zullen we de lezer besparen, maar dat er nieuwe heftigheid in het dispuut geslopen is zullen weinigen tegenspreken. De breekpunten zijn talloos. Zeker onderwerpen als islam en migratie, de economische crisis en de ethisch evoluerende samenleving roepen replieken op die niet stroken met wat we zo graag de debatcultuur noemen.

Wie immers debat zegt, zegt welgemanierd meningsverschil. In de realiteit ontaardt het spreken vandaag echter vaak genoeg in multimediaal kafferen. Gegadigden die er zelf niet aan deelnemen, likkebaarden stiekem mee op sites als geenstijl.nl. 

Er is dus wel wat aan de hand. Een vaak terugkerende verklaring luidt dat onze samenleving de zaken na jarenlang eenheidsdenken weer scherper wil stellen. De consensus op grond waarvan bijvoorbeeld de naoorlogse verzorgingsstaat tot stand kwam, of de Europese eenmaking, moet wijken voor verse polarisering: links tegen rechts, open tegen gesloten enzovoort. Tussen beide kampen woedt een cultuurstrijd die volgens sommigen sinds Weimar niet meer gezien is.

Professor Jos de Mul (Erasmus Universiteit Rotterdam), auteur van het boek Paniek in de polder. Polytiek in tijden van populisme, nuanceert echter door te verwijzen naar de jaren zeventig.

“Toen was het debat ook heel scherp, hoor. Op (het bekende VPRO-zondagavondprogramma, ld) Zomergasten zat deze week bijvoorbeeld primatoloog Frans de Waal. De Waal refereerde aan het onderzoek dat Wouter Buikhuisen destijds voerde naar de biologische oorsprong van criminaliteit. Wel, dat kwam hem op zware scheldpartijen te staan waarin hij voor fascist werd uitgemaakt, met Mengele werd vergeleken en aan de schandpaal werd genageld. Ook toen, kort na de jaren zestig, was de breuklijn heel links-rechts.”

Toch ziet De Mul een belangrijk onderscheid met nu. “Het debat werd rationeler gevoerd. De marxistische ideologie woog zwaar door, maar de argumentatie was wel onderbouwd. Vandaag zie je daarentegen veel fact-free reasoning, zonder zorgvuldige bewijsgronden, zonder selectie en controle van wat er zoal gezegd wordt.”

Er heerst een wildgroei aan commentaren en opinies, stellen critici. Steeds meer mensen luchten hun mening terwijl steeds minder professionals de journalistieke basisinformatie nog produceren. Steeds minder mensen slagen erin hun eigen onwetendheid te erkennen, klaagde 40 jaar geleden ook de Oostenrijks-Britse filosoof Karl Popper al aan, terwijl onwetendheid en zelfonderzoek net de grondslag van de intellectuele eerlijkheid zijn.

Het probleem in politiek opvliegende tijden als deze is dat feitelijke precisie er niet langer toe doet. En dat in naam van het pluralisme ('alle meningen zijn aan elkaar gewaagd') een relativering is ontstaan die snel in wetteloosheid kan ontaarden - zie het fake nieuws, de post-waarheid en het tijdperk-Trump.

Geert Maarse. How can the Netherlands survive populism? Interview with Jos de Mul. Erasmus Magazine. #6 February 2017, 10-14.

The issue. From Trump to Wilders: political populism is making waves across the planet. Philosopher Jos de Mul explains how this came about, what can be done about this trend and which opportunities it presents.

The populist Party for Freedom (PVV) holds a lead in the polls. What’s going on?

“One of the key contributors to the rise of populism is the fact that – despite a large number of new parties – for quite a few years now, voters have had very little to choose between. In a democracy, all segments of the population need to be represented. But at the end of the day, does it really matter whether you vote the People's Party for Freedom and Democracy (VVD) or Labour (PvdA)? This whole thing started with ‘Purple’ [the socialist-liberal coalition formed by PvdA, VVD, and Democrats 66 and headed by Wim Kok, eds.] and the embracement of the neoliberal model. For part of the Dutch population, the associated globalisation and European unification proved very advantageous: students were able to study everywhere; international trade became a lot easier for companies. But the free movement of persons and goods has also made a lot of casualties – people working in transport or construction, for example. And the same applies for the multicultural society. For some of us, it’s very nice to be able to eat in a Thai or Mexican restaurant and enjoy a novel by Kader Abdolah or Najoua Bijjir. But when you see your old neighbourhood going downhill, are one of the few white people left in your street, and you lose your job to boot, it may be a very different story. At that point, you want someone to stand up and say ‘we’re fed up with this’.”

Alberto Romelo. Multiculturalismo, nuove tecnologie e religione. Interview a Jos de Mul. Confronti. No. 6, 2015, 26-28.

Multiculturalismo, nuove tecnologie e religione

In epoche storiche lontane, i cambiamenti avvenivano con molta lentezza e le società tendevano a essere più omogenee. Oggi - soprattutto grazie ai nuovi media - c'è più scambio tra culture diverse, le persone sono in grado di entrare in contatto e conoscerle, quindi hanno maggiore possibilité di scelta.

Jos de Mul è professore di Antropologia filosofica all’università Erasmus di Rotterdam, dove è a capo della sezione Filosofia dell’uomo e della cultura. Inoltre, è direttore dell’istituto di ricerca «Filosofia delle tecnologie dell’informazione e della comunicazione» (ɸIct). Tra le sue pubblicazioni in inglese, Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology (2014), Cyberspace Odyssey. Towards a Virtual Ontology and Anthropology (2010) e The Tragedy of Finitude. Dilthey’s Hermeneutics of Life (2004). L’abbiamo intervistato a Porto, in Portogallo, dove si trovava e ci trovavamo per una conferenza dal titolo «Harder, Better, Faster, Stronger? Philosophical investigations into Big Data».

In un suo recente articolo, per spiegare cos’è il multiculturalismo, fa l’esempio di una ragazza incrociata nella metropolitana di Rotterdam. Per me è stato illuminante. Potrebbe riprenderlo qui?

Si trattava di una sorta di fenomeno ibrido, perché era musulmana (portava il velo) ma allo stesso tempo usava dei pattini, aveva una t-shirt con lo smile e un telefono in mano. Stava parlando, probabilmente con un’amica, in uno strano misto di arabo e olandese con un forte accento di Rotterdam. Per me è diventata una specie di simbolo della società multiculturale in cui ci troviamo oggi. Certo, penso che le culture siano sempre state una specie di ricombinazione di elementi presi da tradizioni più antiche o da altre tradizioni.

Wim Swimmen. Mind uploading. De geest uit het vlees. Interview met Michael Graziano, Jos de Mul en Francis Heylighen. Eos Wetenschap. nr.1 2020, 22-23.

De geest uit het vlees. Krijgt onze psyche een digitaal leven na de dood? Als we het menselijk brein kunnen scannen en overzetten naar een computer, ligt de eeuwigheid in het verschiet. ‘Ons bewustzijn in een computer simuleren is geen onoverkomelijk probleem.’

Smout, Bart. Nederland Regelland. Interview met Paul Frissen, Marius Meeuws, Jos de Mul en Arie Trouwhorst. Univers,10 maart 2016, 18-21.

Aan regels en protocollen geen gebrek in Nederland. Des te groter is de schok wanneer er iets gebeurt wat niet de bedoeling is, of het nu gaat om een treinongeluk of om een aangespoelde walvis. Verstikken we ons met regels in een mislukte poging de chaos te beteugelen? “We koesteren graag de illusie dat we het noodlot de baas zijn.”

Renë Moerland. Wordt de vrije wil een illusie? Interview met Jos de Mul, Hans Schnitzler, en Peter-Paul Verbeek. NRC Handelsblad, 19 december 2015, p. 


Politici gaan stilzwijgend nog steeds uit van de mens die zichzelf kan ontplooien. Technologie ondermijnt dat idee en verandert ons leven radicaal. Politici zien dat te weinig.

llustratie Tomas Schats

Dit verhaal begint aan de rand van een zwembad op vakantie. Een beetje vrij denken, fantaseren. Niet op de e-reader. Ik tel geen pagina’s, streep niets aan, ben niet efficiënt. Als ik vanaf een steile helling zee zie, als mijn Belgisch-Burundese gastvrouw kip colombo maakt, terwijl haar terras wind en schaduw biedt: dan besta ik. Even weg van de apparaten, ver van mijn technotoop.

Ik las over Den Haag. Over de moeizame relatie tussen politici en journalisten, het compromissenspel, de gepijnigde polder. En over wat politici willen. Nog altijd: het goede voor de mens. Vrijheid en veiligheid, en soms hulp voor mensen die het moeilijk hebben. Het verlichtingsstreven naar ontplooiing van de mens in de samenleving was kennelijk springlevend. Onze politici: prima humanisten!

Sfeerverstoorder in mijn vakantiestapeltje was een keurig conservatieve Duitse journalist. Frank Schirrmacher, tot zijn dood in 2014 uitgever bij de Frankfurter Allgemeine, schreef zijn pamflet Ego. Das Spiel des Lebens in 2013. Hij dacht dat ons vertrouwde ‘ik’ was opgelost in een „monstereconomie” die via algoritmes en machines uitrekent wat goed voor ons is – en zo „aan de lopende band egoïsme produceert”. Bedenk maar eens wie je bent als er beslissingen over je genomen moeten worden bij paspoortcontrole, in je carrière of over je kredietwaardigheid: je bestaat louter uit nuttige data die alles over je zeggen – en die vermarkt kunnen worden. „De Egoïsme-machines spelen het grote spel allang zonder mensen”, schreef Schirrmacher. „De verliezers staan van tevoren vast: wij allemaal.”

Terwijl we lagen te zonnen, helemaal uit vrije wil, klaar voor een duik in het zwembad, werden we afgeschaft!

Verlichting

Het afgelopen jaar zette NRC een aantal ‘Grote Vragen’ op een rij waarop politici een antwoord moeten vinden om de komende jaren ‘goede politiek’ te bedrijven. Schirrmachers prikkelende pamflet raakt aan zo’n vraag. Is het karakter van de mens als wezen met een vrije wil houdbaar, nu een technologische revolutie bezig is de grenzen en regels van ons bestaan ingrijpend te veranderen? En wat moeten politici daarmee doen?

Geen politicus zal weliswaar ons einde als soort wensen, laat staan nastreven. Maar biedt dat voldoende garantie om meester te blijven over ons bestaan?

De meeste partijen gaan in naam nog altijd uit van een mensbeeld dat terugvoert op de Verlichting: de autonome, zich ontplooiende mens. Maar in de praktijk gaan de meeste politieke debatten niet over mensen, maar over beleid, en de vraag of dat efficiënt, modern, duurzaam, gemakkelijk, waterdicht, fraudebestendig en kostenefficiënt is. De onberekenbare mens is in het politieke debat juist eerder een stoorzender dan een bestemming: hij wordt begeerd als kiezer, maar is ook een gevaar dat in toom gehouden moet worden (fraudeurs, criminelen, radicaliserende jongeren, schoolverlaters). En als we niet crimineel zijn of kunnen worden, moeten we wel door slimme sturing (nudging) tot goed gedrag worden bewogen: een gezonde leefstijl, verstandig financieel plannen, energiezuinig leven en nuttig bijdragen aan de economie.

Technologie houdt een belofte in om die doelen beter, sneller, efficiënter te bereiken, gedrag te voorspellen en te sturen. Banken, verzekeraars, gemeenten, energiebedrijven zijn ons aan het ‘dataficeren’. En wij werken mee: het is nieuw, makkelijk, fascinerend, en misschien sparen we er kosten en energie mee, en reistijd, en onze gezondheid.

Wat vermag en moet de politiek in dat nieuwe krachtenveld? Die vraag leg ik voor aan drie Nederlandse filosofen met uiteenlopende ideeën over technologie. De een staat bekend als een alarmist, de ander als pragmaticus die mens en techniek wil vermengen, en de derde denkt moeiteloos voorbij de menselijke soort. Ze schilderen vooral informatietechnologie als de sluipmoordenaar van het traditionele idee van politiek. Maar de politici zien zelf niet hoe informatietechnologie onze manier van leven verandert. En evenmin hoe zij er zelf aan meewerken.

Julia Kramer. De kunst(mat)ige mens. Interview met filosoof Jos de Mul over het gretige brein en techniek. Website VPRO Tegenlicht. 6 april 2014

Filosoof Jos de Mul noemt computers de zenuwstelsels van onze samenleving. Maar wat betekent het voor de mens te leven in een tijd waarin die computers daadwerkelijk aan onze hersenen worden gekoppeld?

Jos de Mul (1956) is hoogleraar wijsgerige antropologie en schreef voor de Maand van de Filosofie 2014 het essay 'Kunstmatig van nature, onderweg naar Homo Sapiens 3.0'. Hierin stelt De Mul de opvatting van de Duitse filosoof Helmuth Plessner(1892-1985) centraal, die meende dat de mens steevast gedefinieerd wordt door de techniek en cultuur waarmee hij zich omringt. Nu de technologie meer mogelijk maakt, wordt de mens kunstmatiger.

De neurowetenschappen spelen een belangrijke rol in dit proces. Tegenlicht kijkt samen met De Mul naar de uitzending ‘Het gretige brein’ en filosofeert over de vraag wat het betekent te leven in een tijd van neurowetenschappen en aan machines gekoppelde breinen.

Freek Kallenberg. "Ook een gewone koe is kunstmatig". Interview met Jos de Mul. Down to Earth, jrg. 5, nr. 26, december 2014, 14-17.

Filosofische vragen zijn eeuwig, maar de antwoorden zijn telkens verschillend. Daarom moet een filosoof de urgente vragen van zijn tijd vatten. Indachtig deze woorden van de Duitse filosoof Wilhelm Dilthey, op wiens werk hij promoveerde, besloot Jos de Mul zich na zijn promotie te richten op de belangrijkste thema's en vraagstukken van onze tijd. In de jaren negentig was dat de informatietechnologie. Daarover schreef hij onder meer het boek Cyberspace Odyssee (2002), dat met de Socrates Wisselbeker bekroond werd. De laatste jaren richt De Mul zich ook op de biotechnologie, de neurowetenschappen en robotica.

“Ik ben geen nerd die door de techniek als zodanig gefascineerd is, maar vooral door wat technologieën met ons doen en hoe ze ons en ons zelfbegrip veranderen”, licht De Mul zijn fascinatie voor technologieën toe op zijn werkkamer aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij hoogleraar wijsgerige antropologie is.

“Filosofisch gezien is het interessant dat we onszelf altijd hebben begrepen vanuit de technologie. Plato vergelijkt in zijn dialoog Theaetetus het geheugen met een wastablet. Tijdens de industrialisatie zag men het hart als een pomp en nu spreken we van de hersenen als computer. Dit zijn natuurlijk metaforen, maar veel mensen nemen het heel letterlijk.”

Hans Wetzels. Marshall McLuhan, orakel van het elektronische tijdperk. Interview met Cris van der Hoek en Jos de Mul. De Groene Amsterdammer. 11 December  2014, 12-13.

De Canadese mediafilosoof Marshall McLuhan profeteerde in de jaren zestig al dat de wereld onder invloed van nieuwe media zou samenkomen in een ‘mondiaal dorp’. Media zijn niet alleen gebruiksvoorwerpen, maar geven ook vorm aan onze leefomgeving.

Een leven zonder  smartphone is nog maar moeilijk voor te stellen; offline leven is al helemaal geen optie meer. Inmiddels lijken datastress en internetverslaving de welvaartsziekten van deze tijd. Zijn wij zulke slaven van de moderne media geworden dat we er geen controle meer over hebben? Het zou een goed onderwerp zijn voor Marshall McLuhan, de mediafilosoof die nadacht over hoe elektroni­sche communicatiemedia de moderne maat­schappij fundamenteel en voor een groot deel onbewust hebben veranderd. Want we begrij­pen niet echt wat media met onszelf en met de samenleving doen, constateerde de Canadees vijftig jaar geleden al in zijn standaardwerk Understanding Media.

Sander Heijne, Jonathan Witteman. Alle creatievere taken blijven het domein van de mens. (Interview met Brian Berkouwer, Han Huisman, Klaas Mulder en Jos de Mul). Volkskrant, 10 oktober 2014.

Creativiteit

Niemand weet hoe een werknemer na de robotrevolutie zijn geld gaat verdienen. Het is de vraag in hoeverre nieuwe technologieën banen scheppen dan wel vernietigen.

De voormalige receptioniste van printerleverancier Ricoh is tegenwoordig verantwoordelijk voor de zachte, menselijke cultuur binnen de organisatie. Ze is formeel aangesteld om de samenhang tussen de in- en uitvliegende changemanagers en techneuten te bewaren. Bezoekers en potentiële klanten van de firma worden door haar ontvangen met verse cappuccino en een brede glimlach. Voor het geval u het begrip changemanager nog niet kent: bij Ricoh is Alex Hoosemans er een van. Hij helpt organisaties en hun medewerkers in de transitie naar een andere manier van werken.  Changemanagers adviseren bedrijven hoe ze kunnen overschakelen naar digitaal en geautomatiseerd werken.

Het zijn zomaar twee voorbeelden van beroepen en functies die zijn ontstaan als gevolg van de opmars van automatisering. 'De robotisering van banen die we nu kennen creëert ruimte om werknemers vrij te maken om onvermoede behoeftes van werkgevers en klanten te vervullen', zegt personeelsbaas Brian Berkouwer van Ricoh. Toen het bedrijf de eenvoudige administratieve taken die voorheen werden uitgevoerd door de receptioniste automatiseerde, besloot de directie de receptionist niet te ontslaan maar een taak te geven die geen robot kan invullen: het creëren van de juiste sfeer binnen het bedrijf.

En zo zullen veel meer beroepen geleidelijk veranderen, voorspelt Berkouwer. Als robots onze huizen schoonmaken, zullen we onze schoonmakers blijven betalen om voor een paar tientjes per week andere andere klussen van ons over te nemen. Machines kunnen repeterende taken uitvoeren, maar mensen zijn creatief. Berkouwer kan het weten, onder druk van de oprukkende automatisering transformeert Ricoh van een leverancier van printers nu tot een aanbieder van virtuele kantoorruimte en digitaal documentbeheer.

Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken markeerde het aanbreken van het robottijdperk onlangs met zijn voorspelling dat er in de toekomst door toedoen van robots wellicht niet meer voor iedere Nederlander betaald werk zal zijn. Asscher vroeg de Sociaal-Economische Raad donderdag met een advies te komen over de gevolgen van technologische vooruitgang voor de arbeidsmarkt.

Jos de Mul, 'We gaan nieuwe zintuigen creëren'. Interview met Jeroen Hopster. Filosofie Magazine. April 2014, 20-25.

De intelligentie van de mens heeft zijn eindpunt nog niet bereikt, meent filosoof Jos de Mul. ‘Het koppelen van verschillende breinen, daarin zit de toekomst.’

Hoe ziet ‘collectieve intelligentie’ eruit? De stad Rotterdam, bezien vanaf de vijfde verdieping van de Erasmus Universiteit, lijkt een goede kandidaat. Een vergezicht van hoge kantoorgebouwen, verbonden door een complex verkeersnetwerk. Dat uitzicht is het decor van de werkkamer van Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie. De Mul schreef Kunstmatig van Nature, het essay voor de Maand van de Filosofie. Die titel is ontleend aan het werk van Helmuth Plessner (1892-1985). Volgens de Duitse filosoof Plessner is de mens een cyborg: technologische en culturele supplementen zijn onlosmakelijk verbonden met de condition humaine. In zijn essay bouwt de Mul op die these voort. Van de prehistorische mens tot Homo sapiens 3.0, het menselijke evolutieproces kenmerkt zich door een toenemende gang naar kunstmatigheid. ‘Wij leven in een technotoop’ zegt de Mul, terwijl hij zijn tablet in het stopcontact steekt en een waterkoker leegschenkt in een glazen theepot. ‘Op allerlei manieren is ons leven technologisch bemiddeld. De auto waar we in rijden, de trein die we nemen. E-mails, internet, we kunnen niet meer zonder.’