2022-06-23 (De Groene Amsterdammer) De mens als open vraag. Het Europese oorlogsdilemma
Jos de Mul & Julien Kloeg. De mens als open vraag. Het Europese oorlogsdilemma. De Groene Amsterdammer. Nr. 25, 23 juni 2022, 46-51.
De brute invasie van Oekraïne door Rusland, zo valt alom te vernemen in de media, heeft Europa doen opschrikken uit een aangenaam-vredige, maar nogal naïeve illusie die ruim vijfenzeventig jaar heeft geduurd. Hoewel daarbij de bloedige burgeroorlog die enkele decennia geleden de Balkan verscheurde lijkt te worden vergeten, is de verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog wel te begrijpen. Het is immers – net als de invasie van Polen door Nazi-Duitsland in 1939 – opnieuw een grootmacht die een kleiner land aanvalt en daarbij, door vernietiging van steden en medische voorzieningen en het doden, verkrachten en deporteren van burgers, rücksichtslos internationaal oorlogsrecht en mensenrechten schendt. En ook nu is er de angst dat het niet bij de invasie van één land zal blijven.
De ironie wil dat de invasie ditmaal niet geschiedt uit naam van het nazisme, maar volgens de agressor als doel heeft het nazisme in Oekraïne te vernietigen. De overeenkomsten tussen het nazistische ideologie en die van Poetin zijn evenwel opvallend. Bijzonder instructief is Poetins, op het op het fascistische gedachtengoed van Lev Goemiljov en Alexander Doegin gebaseerde essay ‘Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners’, dat 12 juli 2021 op de website van het Kremlin verscheen. Hierin verdedigt Poetin de Roesski Mir, de hereniging van de Groot-, Klein- en Wit-Russische ‘broedervolken’ op historische gronden. Ze vormen samen een ‘superetnos’, dat de incarnatie vormt van de steppevolken die in de loop van de eeuwen Eurazië hebben bevolkt en daar een superieure cultuur hebben gevestigd. De broedervolken zijn verbonden door een gemeenschappelijke oertaal, bloedbanden en de orthodox-christelijke religie. Deze cultuur wordt nu evenwel bedreigd door de legalistische westerse cultuur, die sinds enkele decennia Oekraïne vergiftigt met decadente liberale ideeën zoals ‘zogenaamde gendervrijheden’.
De voormalige Oekraïense president Petro Porosjenko vergeleek Poetins essay met Hitlers Sudetenland-speech die in 1938 vooraf ging aan de onderwerping van Tsjecho-Slowakije door Nazi-Duitsland. En er is nog een overeenkomst. Hoewel Rusland het woord ‘oorlog’ krampachtig vermijdt, plaatste de invasie van Oekraïne Europa voor de onontkoombare keus zich wel of niet in een (proxi)oorlog met de agressor te storten. Hoewel de publieke discussie wordt beheerst door de angst dat Europa daarmee een Derde Wereldoorlog riskeert, roept de Russische invasie ook de meer principiële vraag op of en in welke mate een liberaal-democratische rechtsstaat gerechtigd is militaire middelen in te zetten om de vernietiging van de eigen of een bevriende democratische rechtsstaat te voorkomen.
2022-04-26 (Enschede) The Matrix: Actueler dan ooit!
Jos de Mul. The Matrix: Actueler dan ooit! Studium Generale lezing Universiteit Twente. Gebouw: Vrijhof, 19:30 - 21:00 uur. Te zien en te beluisteren op YouTube
‘Welcome in the desert of the real.’ Met deze onheilspellende woorden van filosoof Baudrillard wordt hoofdpersoon Neo welkom geheten in de ‘echte wereld’. The Matrix-trilogie is een ode aan de fundamentele filosofische vraag: wat is waar? Prof. dr. Jos de Mul, hoogleraar wijsbegeerte (Erasmus Universiteit), laat zien hoeveel filosofie er achter The Matrix schuilgaat: van Plato en Descartes tot aan Nietzsche. De trilogie blijkt actueler dan ooit. Leven wij tegenwoordig – gekluisterd aan onze beeldschermen en gebombardeerd door fake news – niet deels in een virtuele wereld? Waar in The Matrix machines energie uit mensen zogen, daar onttrekken nu Google en Facebook informatie aan ons. In zijn lezing zal De Mul ook uitvoerig ingaan op het zowel bejubelde als verguisde vierde deel van The Matrix Saga, dat eerder dit jaar in première ging.
2022-03-30 (Amsterdam) Plessner en de kracht van de liberale democratie
Jos de Mul. Inleiding en discussieleiding lezing Kees Schuyt: Plessner en de kracht van de liberale democratie. Amsterdam: SPUI25, 30 maart, 2022. Beluister de lezing.
Centraal in het denken van Helmut Plessner (1892 – 1985) stond de excentrische positie van de mens, ofwel het idee dat de mens de mogelijkheid bezit zichzelf als object te zien ten opzichte van de wereld en zijn medemensen. Helmut Plessner was een academicus met een groot bereik en zijn gedachtegoed verspreidde zich eveneens buiten de academie, zo ook onder D66’er Jan Glastra van Loon (1920 – 2001) en PvdA’er Lolle Nauta (1929 – 2006). Hoe is die centrale gedachte van Plessner van invloed geweest op hun praktische bijdragen aan de democratie in Nederland? In deze lezing onderzoekt Kees Schuyt het gedachtegoed van Helmut Plessner en hoe zich dat verhoudt tot het functioneren van de liberale democratie.
Op basis van het beginsel van de excentrische positie van Plessner heeft de moderne democratie binnen de politieke filosofie van Van Loon en Nauta een disciplinerende kracht: zij beschermt tegen machtsmisbruik en discriminatie en is dus een onlosmakelijke basis van de liberale democratie. Van Loon en Nauta waren de eerste leerlingen van Plessner in Nederland. Beiden studeerden en promoveerden in de tweede helft van de twintigste eeuw. Waar is Plessners mens- en wereldbeeld bij beiden terug te vinden en hoe uitte zich dit in hun politiek? Aan de hand van hedendaagse voorbeelden buigt Kees Schuyt zich over Plessners filosofische antropologie en hoe deze zich verhoudt tot het functioneren van de liberale democratie.
Over de sprekers
Kees Schuyt is emeritus hoogleraar Sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in rechtssociologie en is expert op het gebied van Helmut Plessners gedachtengoed. Schuyt is een van de meest invloedrijke sociologen van Nederland en een bekende stem in het publieke debat. Hij heeft zich jarenlang ingezet bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Raad van State.
Jos de Mul (moderator) is hoogleraar Wijsgerige antropologie en haar geschiedenis aan de Erasmus School of Philosophy, Erasmus Universiteit Rotterdam. Zijn werk is mede geïnspireerd door Plessner. Van 2005 tot 2011 was hij Vizepräsident van de Helmuth Plessner Gesellschaft en in 2014 verscheen onder zijn redactie Plessner’s Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects (498 blz.) bij Amsterdam University Press. Deze open access uitgave en andere publicaties van De Mul kunnen worden gedownload van www.demul.nl
2022-03-31 (De Groene Amsterdammer) Help, ik ben een database!
Jos de Mul. Help, ik ben een database. De Groene Amsterdammer,. Nr. 13. 31 maart 2022, 46-49
Mensen zijn ondoorgrondelijke wezens. Dat geldt niet alleen de ander, maar ook onszelf. ‘Wij mensen van de kennis, we kennen onszelf niet’, zo vangt Nietzsche zijn Genealogie van de moraal (1887) aan: ‘We blijven onszelf nu eenmaal noodzakelijkerwijze vreemd.’ Dat klinkt contra-intuïtief. Zijn wij van alle dingen niet het meest bekend met onszelf? Dat mag zo zijn, maar te denken dat dit tot zelfkennis leidt, is volgens Nietzsche de moeder van alle dwalingen. In zijn datzelfde jaar gepubliceerde De vrolijke wetenschap legt hij uit waarom dit zo is: ‘Het bekende is het gewone; en het gewone is het moeilijkst te ‘doorzien’, dat wil zeggen, als probleem te zien, dat wil zeggen als vreemd, als ver, als ‘buiten ons’ te zien.’
Metaforen van de mens
Is dat de reden dat we in onze pogingen onszelf te doorgronden van oudsher hebben vergeleken met en onderscheiden van wezens die buiten ons liggen, zoals onsterfelijke goden en dieren? Sinds de opkomst van de moderne techniek en de daarmee gepaard gaande mechanisering van het wereldbeeld is de machine een geliefde metafoor geworden. Een eeuw nadat Descartes de werking van het menselijk lichaam in louter mechanistische termen beschreef, maar daarbij – wellicht uit angst vanwege ketterij vervolgd te worden – een uitzondering maakte voor de onsterfelijke, immateriële ziel, reduceerde Julien Offray de La Mettrie in zijn – voor alle zekerheid anoniem gepubliceerde – De mens een machine (1748) ook de menselijke geest tot een product van materiële processen. Volgens De la Mettrie zijn wij net als andere dieren louter machines, hoogstens wat complexer. Of, zoals Daniel Dennet, een hedendaagse volgeling van La Mettrie, het uitdrukt, natte robots (moist robots).
Het is een bijzonder vruchtbare metafoor gebleken, die de moderne geneeskunde vleugels heeft gegeven. Metaforen zijn meer dan een ‘ornamentele vernis’. Het zijn cognitieve instrumenten, die ons niet alleen helpen onbekende of ongrijpbare zaken in concepten te vangen, maar ze oriënteren ook ons handelen. Door het hart als een mechanische pomp op te vatten, werd niet alleen een nieuw begrip mogelijk van de bloedsomloop, maar het opende ook de weg om, net als bij machines, kapotte onderdelen, bijvoorbeeld een defecte hartklep, te repareren of te vervangen. Het heeft een paar eeuwen geduurd, maar in november 2021 werd in het Medisch Centrum Utrecht zelfs voor het eerst een compleet mechanisch kunsthart bij een patiënt geplaatst. Daarmee werd de conceptuele metafoor tot wat we met filosofe Katharine Hayles een materiële metafoor zouden kunnen noemen. Een tot realiteit geworden denkbeeld. De mens is geen machine, maar wordt aan de leiband van de metafoor letterlijk tot machine gemaakt.
2022-04-01 (Amsterdam) Giving the Devil his Due: The Ambiguous Presence of Carl Schmitt in Plessner’s Political Writings
Julien Kloeg en Jos de Mul. Giving the Devil his Due: The Ambiguous Presence of Carl Schmitt in Plessner’s Political Writings. Conferentie Plessner in/en Nederland. Amsterdam Netherlands Institute for Advanced Study, 1 april. 10:15.
Helmuth Plessner was een van de grote figuren van de wijsgerige antropologie in het 20e eeuw. Als Duitser met een Joodse familieachtergrond heeft hij bijna twintig jaar in Nederland doorgebracht. Plessner’s werk is dus zowel met Nederland als ook met Duitsland verbonden. Maar hij is niet alleen als historische figuur interessant, zijn speciale interpretatie van wijsgerige antropologie vindt juist in de laatste decennia grote belangstelling.
De ‘Helmuth-Plessner-Gesellschaft’ heeft daarom de workshop “Plessner in/en Nederland” georganiseerd, die van 30 maart t/m april op het NIAS in Amsterdam plaats vindt. Zie het programma: https://helmuth-plessner.de/NIAS-Programm.pdf Er zijn nog plaatsen beschikbaar. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij: Re aan: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Op woensdag 30 maart geeft de Kees Schuyt een publiekslezing Plessner en de kracht van de liberale democratie in SPUI 25, Amsterdam, 19:00-20:30 uur.
Op donderdag 31 maart, interviewt Ton Naaijkens Jan Vorstenbosch (UU) over zijn nieuwe Nederlandse vertaling van Plessners Grenzen der Gemeinschaft (1924). Goethe Institut, Herengracht 470, 1017 CA Amsterdam: 19:00 uur.
2021-11-08 (Nemo Kennislink) ‘Databases manipuleren onze identiteit’ - Interview met filosoof Jos de Mul
‘Databases manipuleren onze identiteit’ - Interview met filosoof Jos de Mul. Nemo Kennislink, 8 november 2021.
Worden wie wij zijn en wat we interessant vinden straks door algoritmes gestuurd? Een gesprek met filosoof Jos de Mul over waar het met de mens naartoe gaat als de wereld verandert in een database.
Op donderdag 18 november houdt filosoof Jos de Mul een lezing in De Studio van NEMO, met als titel ‘Help, ik ben een database!’ Hij zal vertellen over de consequenties van het feit dat ons hele leven in digitale stukjes opgeslagen ligt in databases.
Toen in de zeventiende eeuw de moderne natuurwetenschap opkwam, ontwikkelden we de stoommachine. Plots ging de geneeskunde het lichaam op mechanische wijze zien: ons hart is een pomp, die kapot kan en vervangen kan worden. Destijds was het een radicaal nieuwe manier van naar onszelf kijken. Tegenwoordig is de computermetafoor populair. We zien het brein als harddisk waar informatie ligt opgeslagen of als processor die berekeningen uitvoert.
We hebben altijd technologie gebruikt om onszelf uit te drukken, volgens Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij onderzoekt wat de impact is van technologieën op ons zelfbegrip, met nu als focus databases en slimme algoritmes. Je medische gegevens, wie je vrienden zijn, welke spullen je koopt, je vakantiebestemmingen; het ligt allemaal in digitale stukjes opgeslagen in databases. Algoritmes wroeten in die berg data van jou en je medemens, op zoek naar patronen en nieuwe kennis.
In een cultuur waarin de computer het belangrijkste instrument is, wordt de gehele wereld getransformeerd tot een database, zoals De Mul schrijft in zijn nieuwste boek Database Delirium. Of we ons zorgen moeten maken? “Laten we eerst proberen te begrijpen wat er gebeurt, dan kunnen we daarna de gevaarlijke en prettige kanten bekijken.”
2021-11-23 (Schiedam) (Cyber)Space Odysee. Inleiding tot Kubriks meesterwerk
Jos de Mul. (Cyber)Space Odysee. Inleiding tot Kubriks meesterwerk. Lezing georganiseerd door de Wijsgerige Faculteitsvereniging ERA. Wenneker Cinema Schiedam, 23 november 2021.
Stanley Kubricks film 2001: A Space Odyssey wordt terecht beschouwd als een van de hoogtepunten uit de geschiedenis van de sciencefiction. De uit 1968 stammende film wordt niet alleen geroemd vanwege zijn grote artistieke kwaliteiten en zijn nog altijd verbazingwekkende (analoge) special effects, maar vooral ook vanwege de ideeënrijkdom die er uit spreekt. Wanneer we vanuit 2021 terugblikken op de film, realiseren we ons dat de film niet alleen gaat over een odyssee door de ruimte., maar evenzeer om een odyssee door cyberspace!
01010011 01110000 01110010 01100101 01100101 01101011 00101100 00100000 01011010 01100001 01101110 01100111 01110011 01110100 01100101 01110010 00100001 00100000 01110110 01100001 01101110 00100000 01100100 01100101 01101110 00100000 "Kijk David, ik begrijp dat dit je overstuur heeft gemaakt. Ik denk eerlijk dat je even rustig moet gaan zitten, een stresspil moet nemen, en de zaak nog eens goed moet overdenken." HAL
2021-11-18 (Amsterdam) Help, ik ben een database!
Jos. de Mul. Help, ik ben een database! Lezing in het kader van detentoonstelling Bits of You. Amsterdam: Museum Nemo, 18 november, 2021. Te beluisteren in Soundcloud en ook als Podcast in ListenNotes.
Weet een algoritme wat ik wil voordat ik dat zelf weet? Met de komst van de informatietechnologie gingen we ons brein opvatten als een computer en onze genen als ‘de code van het leven’. Nu wordt ons hele leven in digitale stukjes opgeslagen in databases, die met behulp van algoritmes worden geanalyseerd. In deze lezing vertelt filosofische antropoloog Jos de Mul over de consequenties hiervan voor ons zelfbegrip, onze vrijheid en onze verantwoordelijkheid.
2021-10-13 (Molenhoek) Het levensconcept in tijden van corona
Jos de Mul, Het levensconcept in tijden van corona. Lezing voor Herensocieteit Totis Viribus. Molenhoek, 13 oktober, 2021.
2021-11-05 (Rotterdam/Teams) De transitie naar Homo Sapiens 3.0
Jos de Mul. De transitie naar Homo Sapiens 3.0. Lezing in het kader van de NextTransitions lezingen 2021. Rotterdam/Teams, 5 november, 2021, 12:00-13:00. Toegang via het openbare Teams kanaal Next Transitions.
De minor Natuur, Mens en Technologie van Hogeschool Rotterdam organiseert in samenwerking met Kenniscentrum Creating010 vier inspirerende online lezingen via Teams in het kader van ‘Next Transitions’: actuele maatschappelijke uitdagingen met een blik op de nabije toekomst.
Je bent van harte uitgenodigd om te participeren bij een of meerdere lezingen.
Je hoeft je niet aan te melden. Ga gewoon op het juiste tijdstip via deze link naar het openbare Teams kanaal ‘Next Transitions’ en sluit aan bij de videocall. Je kunt ook naar het Teams kanaal via de code: zhonri6, dan ben je lid van de Next Transitions community.
De lezingen zijn onderdeel van het programma van de minor Natuur, Mens en Technologie en zijn ook toegankelijk voor genodigden. Een lezing bestaat uit een presentatie, vragen en een discussie, onder leiding van een moderator. We hebben beperkte tijd. Daarom is het de bedoeling dat je je van te voren voorbereidt, zodat een geïnformeerde discussie mogelijk is. Er is voor iedere lezing materiaal beschikbaar. Zie hiervoor het onderstaande programma:
Jos de Mul studied philosophy, art history and social sciences at the universities of Amsterdam, Utrecht and Nijmegen (The Netherlands). At present he is full professor Philosophy of Man and Culture at the Faculty of Philosophy, Erasmus University Rotterdam. He has also taught at the University of Michigan (Ann Arbor, 2007-2008), Fudan University (Shanghai, 2008), and Ritsumeikan University (Kyoto, 2016). In 2012 he became a visiting fellow at the Institute for Advanced Study in Princeton, USA. From 2005 to 2011 he was Vice-President of the Helmuth Plessner Gesellschaft, and from 2007 to 2010 President of the International Association for Aesthetics.