Henk van Middelaar interviewt Jos de Mul over evolutie en technologie. NTR Academie, 16 mei 2014, 22.00-23.00 uur. 

De mens ontwerpt de omgeving waarin hij leeft en heeft daardoor sterk de hand in zijn eigen evolutieproces. Maar is hij zich daar wel van bewust? Redt de moderne mens zichzelf nog wel zonder de door hem ontwikkelde cultuur en techniek? En hoe ziet de toekomstige mens eruit, hand in hand levend met steeds verfijndere techniek? Henk van Middelaar in gesprek met Jos de Mul, hoogleraar Filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Beluister uitzending

Jos de Mul, It takes three to tango. Over de tragische dimensie van Europa, in: Ronald Tinnevelt (red.), Europa. Op zoek naar een nieuw elan. Nijmegen: Valkhof Pers, 2014, 177-192.

“Het veroverde Griekenland veroverde haar onbeschaafde veroveraar en bracht de kunsten in het landelijke Latium.”

Horatio
 

Waar is Europa? Wanneer is Europa? Wat is Europa?

Wie vraagt naar de Europese cultuur wordt al snel geconfronteerd met enkele basale, maar lastig te beantwoorden vragen. Dat wordt al duidelijk als we de simpele vraag stellen waar Europa nu precies ligt. Dat hangt samen met het onderscheid tussen staat en natie. Spreken we over de EU, een bundeling van onafhankelijke en soevereine lidstaten, dan is er een precies, zij het nogal veranderlijk antwoord te geven. Bestond de EEG bij oprichting in 1958 uit 6 lidstaten, dat aantal is steeds verder gegroeid en sinds de toetreding van Roemenië en Bulgarije in 2007 bestaat wat nu de EU heet uit niet minder dan 27 lidstaten. En het is onwaarschijnlijk dat het daar bij zal blijven.

Het gaat me hier echter niet om de grenzen van de EU, maar naar die van de Europese cultuur. Die vragen hangen natuurlijk wel samen. In de discussie over de mogelijke toetreding van Turkije tot de EU gaat het immers ook, en niet in de laatste plaats, om de vraag of Turkije wel of niet tot de Europese cultuur behoort. Op die vraag is gezien het heterogene, open en daardoor veranderlijke karakter van de Europese cultuur geen enkelvoudig antwoord mogelijk. In de discussies over het Turkse lidmaatschap wordt vaak de nadruk gelegd op de verschillende religieuze tradities. Dat is inderdaad een belangrijk verschil. Maar daarbij mag niet vergeten worden dat het christendom en de islam allebei wortels in het jodendom bezitten, en dat de geschiedenis van Turkije nauw verbonden is met die van de huidige lidstaten van de EU. Als het om Europa gaat wordt – de Grieken voorop – graag verwezen naar de Griekse Oudheid als de bakermat van de Europese cultuur. Daarbij wordt vaak vergeten dat die Griekse cultuur voor een belangrijk deel tot ontwikkeling kwam aan de Ionische kunst van wat nu Turkije heet. Thales woonde in Milete en Herakleitos zag alles stromen (panta rhei) in Efese. En ook door het Rijk van Alexander de Grote, het Byzantijnse en het Otto- maanse Rijk (dat zich op haar hoogtepunt tot aan Wenen uitstrekte), is Turkije deel van de Europese geschiedenis.

De vraag wanneer Europa is, is al even lastig te beantwoorden. Is Europa een herinnering? Een realiteit uit het verleden, uit de tijd dat er nog Europese Rijken bestonden, zoals het Romeinse Rijk en de keizerrijken van Karel de Grote en Napoleon? Of ligt Europa juist in de toekomst, in het moment dat de economische, juridische, poli- tieke en culturele integratie van de EU is voltooid? Of is Europa misschien veeleer een utopie, een mythische gestalte, zoals de bevallige Europa uit de Griekse mythologie, de mooie prinses uit de stad Sidon (in het huidige Libanon), die door Zeus naar Kreta wordt ontvoerd om er de liefde mee te bedrijven, waaruit vervolgens de oudste cultuur van Europa, de Minoïsche, ontspringt? De oorsprong ligt immers altijd elders.

De vragen naar het waar en wanneer van Europa voeren onvermijdelijk naar een derde vraag: wat is nu eigenlijk het Europa waarnaar we op zoek zijn? In feite is dit de meest fundamentele vraag, aangezien we onze zoektocht naar de grenzen van Europa in ruimte en tijd pas kunnen aanvangen als we op zijn minst enige notie hebben van waar we nu eigenlijk naar op zoek zijn, of dat nu een verleden of toekomstige realiteit is, of een mythische gestalte.

Werner Trio interviewt Jos de Mul en Pim Haselager over Kunstmatig van Nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Trio. Radio Klara. Zaterdag 19 april, 12.00-13.00

Vanuit Amsterdam: God helemaal ingehaald, en onderweg naar Homo Sapiens 3.0. Of door robots uitgeroeid? Als de mens zijn evolutionaire voortgang wil doorzetten, zal hij niet kunnen stilstaan bij wat hij nu is: de Homo Sapiens Sapiens 2.3. Kunstmatig is hij van nature: zonder de door hem ontworpen cultuur en techniek is zijn vliegensvlug toenemende complexiteit onhoudbaar. Filosoof Jos de Mul, die gisteravond samen met andere goden van de filosofie als Peter Sloterdijk, Martha Nussbaum en Benjamin Barber optrad op de G8 van de Filosofie, onthult drie toekomstscenario's voor de mens: extrahumanisme, transhumanisme, en posthumanisme. Om hem met de voeten op de grond te houden, zit Pim Haselager mee aan tafel. Hij is specialist Artificiële Intelligentie, volop ondergedompeld in het robotontwerp aan het Donders Institute for Brain, Cognition, and Behaviour. Radboud University Nijmegen. Robots moeten zo worden geprogrammeerd, dat ze ook aanzichzelf kunnen twijfelen!

Beluister het radio-interview

Jos de Mul, Genen kunnen leren. Lezing en gesprek met moleculair bioloog Frank Grosveld. Studium Generale Erasmus Universiteit. Rotterdam, 28 april 2014.

Kunnen tijdens het leven verworven eigenschappen, zoals angst voor bepaalde diersoorten of situaties, overgegeven worden van generatie op generatie? Een gesprek tussen moleculair bioloog Frank Grosveld en filosoof Jos de Mul naar aanleiding van de publicatie van Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0 van laatstgenoemde.

Aanmelden voor de week van de filosofie

In Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0, het door Jos de Mul geschreven essay van de Maand van de Filosofie 2014, is een belangrijke rol weggelegd voor  recente ontwikkelingen in moleculaire genetica, systeembiologie en biotechnologie. Ontwikkelingen die nopen tot een herziening van het centrale dogma van het neodarwinisme, namelijk dat uitsluitend in het DNA vastgelegde eigenschappen kunnen worden overgeërfd.

Jos de Mul, De techniek van het menszijn. Video-interview met Hermien Lankhorst. i-Filosofie #6, april 2014.

Techniek staat niet tegenover of naast de mens, maar is ook onder- deel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is”. Jos de Mul

Voor de Maand van de Filosofie 2014 schreef Jos de Mul, professor in de Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, het essay Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. De Mul beschrijft de rol die technologie in het leven van de mensheid heeft gespeeld, vanaf het allereerste begin tot nu. Ook schetst hij een beeld van hoe deze relatie in de toekomst zou kunnen veranderen.

De Mul is geïnteresseerd in de theorieën van Helmuth Plessner (1892−1985) die dan ook een rode draad vormen door zijn essay. Deze Duitse filosoof onderzocht de relatie van de mens tot zichzelf en zijn buitenwereld. Volgens Plessner is de mens mens(elijk) door zijn excentriciteit: zijn vermogen om van buitenaf naar zichzelf te kijken. Geen enkel ander dier of ding kan op zo’n manier afstand van zichzelf nemen, maar dat betekent ook dat geen enkel ander wezen zo’n kloof met zichzelf ervaart. Door die kloof voelen we een gebrek aan geborgenheid en zijn we daarom altijd op zoek naar een veilig thuis. De excentrische positie zorgt er ook voor dat de mens zich fundamenteel onaf voelt. En in een poging daar wat aan te doen, gaat de mens aan de slag met techniek en cultuur. Techniek staat daarmee niet (alleen) tegenover of naast de mens, maar is ook onderdeel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is,” legt De Mul uit.

Jos de Mul, Kunstmatig van nature: het zwermgeest scenario. Openingslezing Dag van de filosofiie, Tilburg: Theater De NWE Vorst. 12 april, 2014.

De koppeling van het menselijke brein aan de machine is in volle gang. Disciplines als de informatica, de neurowetenschappen en de biotechnologie zijn begonnen het leven op aarde op een fundamentele wijze te veranderen. Wat betekenen deze technologische ontwikkelingen voor ons zelfbegrip? En zullen zij ook leiden tot een transformatie van de menselijke levensvorm? Deze lezing richt zich op de ontwikkeling van collectieve intelligentie door de koppeling van individuele geesten met behulp van computernetwerken en neurale interfaces. Moeten we deze ontwikkeling beschouwen als een onvermijdelijke stap in de evolutie van de mens of is het beter om juist uit alle macht te proberen de creatie van een dergelijke trans- of posthumane ‘zwermgeest’ te stoppen?

Jos de Mul (°1956) is hoogleraar Filosofie van Mens en Cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij publiceert regelmatig essays in Trouw, NRC Handelsblad en De Volkskrant. Tot zijn bekendste boeken behoren Cyberspace Odyssee (winnaar Socrates Wisselbeker 2003), De domesticatie van het noodlot (shortlist Socrates Wisselbeker 2007) en Paniek in de polder (2011). Zijn werk is in vele talen vertaald. Zie voor een uitvoeriger CV, publicatielijst en online publicaties: www.demul.nl.

Maand van de Filosofie - Essay

Jos de Mul is de auteur van het essay van de Maand van de Filosofie. In Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo Sapiens 3.0  neemt De Mul een aantal actuele ‘kunstmatigheden’ onder de loep. Wat zijn de gevolgen ervan voor ons dagelijks leven en zelfbegrip? Hij zet de boel op scherp en stelt de prangende vraag: worden wij de eerste soort op aarde die zijn eigen evolutionaire opvolger gaat scheppen. 

Dag van de Filosofie
Theater De NWE Vorst Willem-II straat 49, 5038BD Tilburg 
Grote Zaal, 13-14 uur.

Geschenk van de Maand van de Filosofie

Dit jaar wordt u voor het eerst een Geschenk van de Maand van de Filosofie aangeboden: een gratis e-book met fragmenten uit recente Nederlandstalige filosofietitels die het thema van de Maand op verrassende wijze belichten. Dit e-book wordt u aangeboden door een uniek samenwerkingsverband van de filosofie-uitgevers Boom, Klement, Lemniscaat, Octavo en Vantilt. Zij hebben uit hun fondsen een verzameling tekstfragmenten geselecteerd, sommige reeds verschenen, andere nog niet eerder gepubliceerd, die het thema steeds weer op een bijzondere manier aan de orde stellen. Samen bieden zij u een staalkaart van het denken over mens en techniek in binnen- en buitenland. De 24 tekstfragmenten zijn verdeeld over 5 delen, die de verhouding tussen mens en techniek elk op een andere manier belichten.

Van Jos de Mul is onder de titel 'De grandeur van de technologie'  en fragment opgenomen uit zijn boek De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. Van dit boek is eind maart 2014 een Amerikaanse editiue verschenen bij de State University of New York Press (SUNY): Destiny domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology.  Het gratis eBook kunt u downloaden door op de 'Lees meer' link hieronder te klikken en vervolgens op de PDF link op de volgende bladzijde.

Jos de Mul. Levenslessen van de Griekse tragedies.Spoorlezing 2014. Rotterdam: Laurenskerk, 27 april 2014. 

Jos de Mul, auteur van het boek De domesticatie van het noodlot is gevraagd door Spoor (het blad voor abonnementhouders van de NS) om de Spoorlezing 2014 te houden. Hij zal die lezing – in feite een 4 uur durende mini-cursus – op zondag 27 april houden in de Arminiuskerk in Rotterdam.

Speciaal voor SPOOR-lezers verzorgt de bekende filosoof Jos de Mul een verdiepingscollege over de lessen van de Griekse tragedies.

Griekse tragedies zijn een bron van praktische wijsheid. In dit verdiepingscollege laat filosoof Jos de Mul aan de hand van tragische helden als Antigone, Prometheus en Medea zien, welke gevolgen het heeft als wij het noodlot ‘omarmen’ als een keuze. Kunnen wij, moderne mensen, zo beter leren omgaan met tegenslag? Kunnen wij er daadwerkelijk door gesterkt worden? En kunnen wij, door het nemen van morele verantwoordelijkheid, tegenslag zelfs een bepaalde glans verlenen?

SPOOR organiseert dit exclusieve evenement in de monumentale kerkzaal van Arminius Rotterdam (naast Museum Boijmans van Beuningen). Jos de Mul is auteur van het Essay van de Maand van de Filosofie 2014 (Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0) en doceert Filosofische Antropologie aan de Erasmus Universiteit. Hij staat bekend om zijn toegankelijke manier van presenteren en wordt gerekend tot de invloedrijkste Nederlandse denkers van dit moment.

Het onderwerp is grotendeels gebaseerd op De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. Aardige bijkomstigheid is dat in Maart 2014 ook de (enigszins geactualiseerde) Amerikaanse editie van dit boek uitkomt: Destiny Domesticated: the Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology.

Aanmelden voor de Spoorlezing kan via deze link.

Jos de Mul. eLife of de versmelting van informatica en biotechnologie. Filosofisch Café. Groningen, 22 april 2014.

DNA-printers, synthetische cellen en levende computervirussen: recente technologische ontwikkelingen doorbreken vroegere grenzen tussen de kunstmatige en natuurlijke wereld. En niet alleen in het lab maar ook al in ons lichaam. Disciplines als de neurowetenschappen, biotechnologie en informatica dragen niet alleen bij aan betere kennis van onze wereld, ze veranderen die en transformeren onze levens. Wat betekent dit voor de mens? Hoe ziet onze toekomst eruit en hoe ver zijn we daar van af?

Philos wordt gehouden in het Schimmelpenninck Huys, Oosterstraat 53 te Groningen. Het programma begint om 20.00 uur, eindigt rond 22.15 en bestaat meestal uit een inleiding gevolgd door een verdiepend onderling gesprek. Het filosofisch café kent geen lidmaatschap. De entreekosten zijn 6,50 euro, studenten betalen 5. Er zijn maximaal 55 zitplaatsen, reserveren is helaas niet mogelijk. Naast de acht filosofische avonden in dit voorjaar organiseert Philos workshops en cursussen.

Jos de Mul. 2014-04-18 (Amsterdam)  Ethische robotica. Gesprek tussen Pieter Jonker, Jan Staman & Jos de Mul. G8 van de filosofie. Amsterdam: Beurs van Berlage, 18 april 2014.

Filosofie Magazine, Human en Hivos organiseren op vrijdag 18 april 2014 de G8 van de Filosofie, toegankelijk voor publiek. Acht grote denkers spreken tijdens deze avond over de grote problemen van deze tijd: Peter Sloterdijk, Damon Young, John Gray, Chantal Mouffe, Zygmunt Bauman, Benjamin Barber, Markus Gabriel, Aziz al-Azmeh en Sophie Oluwole. Zij spreken onder andere over politieke structuren, het belang van onderwijs voor de volgende generatie, (medische) technologische veranderingen en privacy. Omdat naast daadkracht ruimte moet komen voor denkkracht.

‘Vooruitgang’ is een belangrijk overkoepelend thema tijdens de G8 van de Filosofie. Technologische vooruitgang, wetenschappelijke vooruitgang, economische vooruitgang. Maar wat betekent ‘vooruitgang’ eigenlijk en is ‘vooruitgang’ nastrevenswaardig? Niet alleen worden concrete probleemstellingen onder de loep genomen, ook fundamentele begrippen als ‘waarde’ en ‘nut’ worden ter discussie gesteld. De filosofische top streeft niet alleen naar het vinden van antwoorden maar is er tevens op gericht ruimte te creëren voor kritiek. Vanuit dit idee steken de acht grote filosofen publiekelijk de koppen bij elkaar, met het oog op de toekomst. Wat is de rol van het onderwijs? Op welke manier verhouden mens en techniek zich tot elkaar? Hoe ziet de toekomst van de democratie eruit? 

Pieter Jonker (Biorobotics Lab TU Delft), Jan Staman (directeur Rathenau Instituut) en Jos de Mul (hoogleraar wijsgerige antropologie Erasmus Universiteit) gaan op de G8 in gesprek over ethische robotica.