2014-12-30 (Sociale vraagstukken) Europa: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald
Jos de Mul. Europa: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Sociale vraagstukken. 29 december 2014.
In zijn lezing aan de Erasmusuniversiteit op 23 oktober 2014 bepleitte Jürgen Habermas om het democratische tekort in de EU op te heffen door de Europese burger een dubbele soevereiniteit toe te kennen. Filosoof Jos de Mul bracht daar tegenin dat de uitvoering van dit voorstel eerder spanningen zal oproepen dan solidariteit creëren tussen lidstaten en volkeren. We moeten voorkomen de culturele rijkdom van Europa op te offeren aan een neoliberale superstaat.
Net als Habermas hou ik van Europa. Een decennium na het einde van de Tweede Europese Burgeroorlog (WO II) geboren, had ik het geluk op te groeien in een democratische en vreedzame welvaartstaat, die mij in staat stelde de culturele rijkdom van Europa te genieten en te waarderen. Die liefde is alleen maar gegroeid gedurende de periode dat ik in de Verenigde Staten en China woonde en werkte, en ik me voor het eerst ten volle realiseerde dat ik behalve Nederlander ook Europeaan ben. Tegelijkertijd blijft Europa een mythisch fenomeen. Zelfs de meest basale vragen – Wat is Europa? Waar is Europa? Wanneer is Europa? en, in het bijzonder sinds de eurocrisis die de liefde voor Europa bij velen deed verkoelen, Waarom Europa? – zijn niet simpel te beantwoorden. Slechts één ding lijkt boven elke twijfel verheven: in de kern is Europa een moderne versie van de klassieke Atheense democratie. Tegelijkertijd is echter duidelijk dat de Europese democratie én de verworvenheden van de welvaartsstaat stevig onder druk staan. De oorzaak daarvan is een nauwelijks door de Europese natiestaten gecontroleerde, neoliberale markteconomie.
2014-12-15 (Down to Earth) "Ook een gewone koe is kunstmatig"
Freek Kallenberg. "Ook een gewone koe is kunstmatig". Interview met Jos de Mul. Down to Earth, jrg. 5, nr. 26, december 2014, 14-17.
Filosofische vragen zijn eeuwig, maar de antwoorden zijn telkens verschillend. Daarom moet een filosoof de urgente vragen van zijn tijd vatten. Indachtig deze woorden van de Duitse filosoof Wilhelm Dilthey, op wiens werk hij promoveerde, besloot Jos de Mul zich na zijn promotie te richten op de belangrijkste thema's en vraagstukken van onze tijd. In de jaren negentig was dat de informatietechnologie. Daarover schreef hij onder meer het boek Cyberspace Odyssee (2002), dat met de Socrates Wisselbeker bekroond werd. De laatste jaren richt De Mul zich ook op de biotechnologie, de neurowetenschappen en robotica.
“Ik ben geen nerd die door de techniek als zodanig gefascineerd is, maar vooral door wat technologieën met ons doen en hoe ze ons en ons zelfbegrip veranderen”, licht De Mul zijn fascinatie voor technologieën toe op zijn werkkamer aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij hoogleraar wijsgerige antropologie is.
“Filosofisch gezien is het interessant dat we onszelf altijd hebben begrepen vanuit de technologie. Plato vergelijkt in zijn dialoog Theaetetus het geheugen met een wastablet. Tijdens de industrialisatie zag men het hart als een pomp en nu spreken we van de hersenen als computer. Dit zijn natuurlijk metaforen, maar veel mensen nemen het heel letterlijk.”
2014-12-11 (De Groene Amsterdammer) De extensies van de mens
Hans Wetzels. Marshall McLuhan, orakel van het elektronische tijdperk. Interview met Cris van der Hoek en Jos de Mul. De Groene Amsterdammer. 11 December 2014, 12-13.
De Canadese mediafilosoof Marshall McLuhan profeteerde in de jaren zestig al dat de wereld onder invloed van nieuwe media zou samenkomen in een ‘mondiaal dorp’. Media zijn niet alleen gebruiksvoorwerpen, maar geven ook vorm aan onze leefomgeving.
Een leven zonder smartphone is nog maar moeilijk voor te stellen; offline leven is al helemaal geen optie meer. Inmiddels lijken datastress en internetverslaving de welvaartsziekten van deze tijd. Zijn wij zulke slaven van de moderne media geworden dat we er geen controle meer over hebben? Het zou een goed onderwerp zijn voor Marshall McLuhan, de mediafilosoof die nadacht over hoe elektronische communicatiemedia de moderne maatschappij fundamenteel en voor een groot deel onbewust hebben veranderd. Want we begrijpen niet echt wat media met onszelf en met de samenleving doen, constateerde de Canadees vijftig jaar geleden al in zijn standaardwerk Understanding Media.
2014-12-09 (Oisterwijk) De zwermgeest. Een filosofische reflectie op neurotechnologie
Jos de Mul. De zwermgeest. Een filosofische reflectie op neurotechnologie. Oisterwijk: Culturele Kring, 9 december 2014.
Idoya, een resusaapje, bestuurt met behulp van diep in zijn hersenen geplaatste elektroden vanuit een laboratorium in de Verenigde Staten, de humanoïde robot CB-1 in Japan. In de medische wereld wordt ‘deep brain stimulation’ toegepast bij mensen die lijden aan pijnsyndromen, epilepsie en de ziekte van Parkinson.
Google Glass voegt een extra laag informatie toe aan het beeld dat wij van de wereld vormen. De koppeling van het menselijk brein aan de machine is in volle gang. Disciplines als de informatica, neurowetenschappen en biotechnologie zijn begonnen het leven op aarde op een fundamentele wijze te veranderen.
Wat betekenen deze technologische ontwikkelingen voor ons zelfbegrip? En zullen zij ook leiden tot een transformatie van de menselijke levensvorm? De focus in de lezing zal gericht zijn op de ontwikkeling van collectieve intelligentie door de koppeling van individuele geesten met behulp van computernetwerken en neurale interfaces.
Moeten we deze ontwikkeling beschouwen als een onvermijdelijke stap in de evolutie van de mens of juist uit alle macht proberen de creatie van een dergelijke trans- of posthumane ‘zwermgeest’ te stoppen?
De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie
Jos de Mul. De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. Rotterdam: Lemniscaat, herziene 5de druk, inclusief nieuw voorwoord, 2016, 338 p.
1ste druk: 2006; 2de druk: 2007; 3de druk: 2009; 4de druk: 2014
ISBN-10: 90 77070 86 9 (Nederland)
ISBN-13: 987-90 77070-86-4
ISBN-10: 90 77070 86 9 (België)
ISBN-13: 987-90-289-4219-6 (België)
(Nederland)
Het noodlot. Vroeg of laat klopt het bij ieder mens aan de deur: een ongeval, oorlogsgeweld, een ongeneeslijke ziekte en uiteindelijk de dood. Hoewel het noodlot onvermijdelijk is, kunnen we er niet mee leven. In dit boek onderzoekt Jos de Mul drie verschillende manieren waarop de mensheid heeft getracht het noodlot te domesticeren: de heroïsche affirmatie van het noodlot in de tragische cultuur van de Grieken, de deemoedige acceptatie van de goddelijke voorzienigheid in het christendom en de ‘afschaffing’ van het noodlot in de moderne, technologische samenleving. Daarbij werpt hij een verrassend nieuw licht op hedendaagse vormen van tragiek, zoals de ramp met de MH17, de strijd tegen het moslimfundamentalisme en de uitbesteding van onze moraal aan technologieën.
‘Seneca heeft opgemerkt dat velen hun noodlot hebben gevonden doordat ze het trachtten te ontlopen. De schrijver van dit boek behoort tot degenen die het noodlot juist opzoeken in de hoop eraan te ontkomen.’ – Jos de Mul
Klik op de 'Lees meer' link voor recensies, interviews, en sociale media.
2014-12-15 (Bilthoven) De zwermgeest. Een filosofische reflectie op neurotechnologie
Jos de Mul. De zwermgeest. Een filosofische reflectie op neurotechnologie. Bilthoven: Bilthovense Kring voor Wijsbegeerte en Psychologie, 15 december 2014.
Idoya, een resusaapje, bestuurt met behulp van diep in zijn hersenen geplaatste elektroden vanuit een laboratorium in de Verenigde Staten, de humanoïde robot CB-1 in Japan. In de medische wereld wordt ‘deep brain stimulation’ toegepast bij mensen die lijden aan pijnsyndromen, epilepsie en de ziekte van Parkinson.
Google Glass voegt een extra laag informatie toe aan het beeld dat wij van de wereld vormen. De koppeling van het menselijk brein aan de machine is in volle gang. Disciplines als de informatica, neurowetenschappen en biotechnologie zijn begonnen het leven op aarde op een fundamentele wijze te veranderen.
Wat betekenen deze technologische ontwikkelingen voor ons zelfbegrip? En zullen zij ook leiden tot een transformatie van de menselijke levensvorm? De focus in de lezing zal gericht zijn op de ontwikkeling van collectieve intelligentie door de koppeling van individuele geesten met behulp van computernetwerken en neurale interfaces.
Moeten we deze ontwikkeling beschouwen als een onvermijdelijke stap in de evolutie van de mens of juist uit alle macht proberen de creatie van een dergelijke trans- of posthumane ‘zwermgeest’ te stoppen?
Plaats, Tijd, Prijs
Plaats: Rubenslaan 1, 3723 BM Bilthoven (Huize Het Oosten)
Tijd: 20.00 - 22.15 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur.
Prijs: Abonnement voor deelname aan de gehele cyclus: - een persoon € 40,00 - echtpaar/partners € 62,50 Losse kaart aan de zaal: € 8,50
2014-12-07 (Buitenhof) Het doemscenario van Stephen Hawking
Jos de Mul. Het doemscenario van Stephen Hawking. Interview met Paul Witteman. Buitenhof. Nederland 1, 12:00 tot 13:10.
Gaat de mens het verliezen van de robot? Stephen Hawking, wereldberoemd natuurkundige, is daar bang voor. Is zijn angst terecht? Wat zullen robots en slimme computers allemaal kunnen en wat doen ze met ons mensbeeld? In Buitenhof een gesprek met filosoof Jos de Mul die gespecialiseerd is in de relatie tussen mens en machine. Zie ook de boeken Kunstmatig van nature en De domesticatie van het noodlot van Jos de Mul.
‘Aan deze zijde van de utopie’
Jos de Mul, ‘Aan deze zijde van de utopie’. De wijsgerige antropologie van Helmuth Plessner, Inleiding in: Carola Dietze, Helmuth Plessner, leven en werk. Rotterdam: Lemniscaat, 2014.
De Duitse filosoof en socioloog Helmuth Plessner (1892-1985) is een van de boeiendste intellectuelen uit de twintigste eeuw. Hij leverde een essentiële bijdrage aan de wijsgerige antropologie en de sociologie. Tijdens de Weimarrepubliek keerde Plessner zich tegen de radicale ideologieën van links en rechts. Nadat hij in 1933 als ‘half-jood’ van de universiteit van Keulen werd verwijderd, emigreerde hij naar Nederland en doceerde er aan de universiteit van Groningen, totdat hij in 1943 door de Duitse bezettingsmacht opnieuw werd ontslagen.De laatste oorlogsjaren moest hij onderduiken.
Na de oorlog kreeg Plessner eerst zijn Groningse leerstoel terug en daarna, in 1951, werd hij benoemd als hoogleraar in het Duitse Göttingen.Hij werd vooral bekend door zijn in ballingschap geschreven boek Die verspätete Nation, een historische analyse van de vraag waarom Duitsland vatbaar was voor het nationaal-socialisme. Zijn gedachtegang zou na de oorlog veel invloed krijgen. In de context van het groeiende populisme en het debat over de toekomst van de Europese Unie hebben Plessners analyses nog niets aan betekenis verloren.
Voor de Nederlandse vertaling van het Carola Dietze's lezenswaardige biografie, die tevens een boeiend beeld geeft van het academische leven in Duitsland en Nederland rondom de Tweede Wereldoorlog, schreef ik onderstaande inleiding op Plessners filosofie.
2014-10-31 (Utrecht) The biotechnological sublime
Jos de Mul. The biotechnological sublime. Research Seminar Dutch Research School of Philosophy. Utrecht University, October 31, 2014.
State of the Art Aesthetics (2014) – OZSW and UU Graduate Course
Invitation / Call for applications
The Dutch Research School of Philosophy (OZSW) and Utrecht University invite PhD students/ PhD and ReMa students in philosophy to register for the course “State of the Art Aesthetics” to take place in Autumn 2014. There will be room for approx. 25 students.
Dates of course: 24 and 31 October, 14, 21, 28 November 2014 (5 Fridays)
Location: Utrecht University, Kromme Nieuwegracht 80, Van Ravensteijnzaal
Application deadline: Friday 15 September 2014 (registration form for this course)
About the topic
Art is a practice deemed central to modern culture, but how is its importance to be conceptualised? The course presents a survey of approaches in philosophical aesthetics, by specialists in the field. All speakers presents their own approach as explicitly as possible: their philosophical tradition and methodology. The traditions may or may not intermingle in the course.
The subjects of the lectures present the contemporary debates, and range from questions about the philosophical discipline as a whole, and art as a practice, to questions about specific fields of application, such as particular art forms or aesthetic phenomena.
2014-10-10 (Volkskrant) Alle creatievere taken blijven het domein van de mens
Sander Heijne, Jonathan Witteman. Alle creatievere taken blijven het domein van de mens. (Interview met Brian Berkouwer, Han Huisman, Klaas Mulder en Jos de Mul). Volkskrant, 10 oktober 2014.
Niemand weet hoe een werknemer na de robotrevolutie zijn geld gaat verdienen. Het is de vraag in hoeverre nieuwe technologieën banen scheppen dan wel vernietigen.
De voormalige receptioniste van printerleverancier Ricoh is tegenwoordig verantwoordelijk voor de zachte, menselijke cultuur binnen de organisatie. Ze is formeel aangesteld om de samenhang tussen de in- en uitvliegende changemanagers en techneuten te bewaren. Bezoekers en potentiële klanten van de firma worden door haar ontvangen met verse cappuccino en een brede glimlach. Voor het geval u het begrip changemanager nog niet kent: bij Ricoh is Alex Hoosemans er een van. Hij helpt organisaties en hun medewerkers in de transitie naar een andere manier van werken. Changemanagers adviseren bedrijven hoe ze kunnen overschakelen naar digitaal en geautomatiseerd werken.
Het zijn zomaar twee voorbeelden van beroepen en functies die zijn ontstaan als gevolg van de opmars van automatisering. 'De robotisering van banen die we nu kennen creëert ruimte om werknemers vrij te maken om onvermoede behoeftes van werkgevers en klanten te vervullen', zegt personeelsbaas Brian Berkouwer van Ricoh. Toen het bedrijf de eenvoudige administratieve taken die voorheen werden uitgevoerd door de receptioniste automatiseerde, besloot de directie de receptionist niet te ontslaan maar een taak te geven die geen robot kan invullen: het creëren van de juiste sfeer binnen het bedrijf.
En zo zullen veel meer beroepen geleidelijk veranderen, voorspelt Berkouwer. Als robots onze huizen schoonmaken, zullen we onze schoonmakers blijven betalen om voor een paar tientjes per week andere andere klussen van ons over te nemen. Machines kunnen repeterende taken uitvoeren, maar mensen zijn creatief. Berkouwer kan het weten, onder druk van de oprukkende automatisering transformeert Ricoh van een leverancier van printers nu tot een aanbieder van virtuele kantoorruimte en digitaal documentbeheer.
Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken markeerde het aanbreken van het robottijdperk onlangs met zijn voorspelling dat er in de toekomst door toedoen van robots wellicht niet meer voor iedere Nederlander betaald werk zal zijn. Asscher vroeg de Sociaal-Economische Raad donderdag met een advies te komen over de gevolgen van technologische vooruitgang voor de arbeidsmarkt.
Jos de Mul studied philosophy, art history and social sciences at the universities of Amsterdam, Utrecht and Nijmegen (The Netherlands). At present he is full professor Philosophy of Man and Culture at the Faculty of Philosophy, Erasmus University Rotterdam. He has also taught at the University of Michigan (Ann Arbor, 2007-2008), Fudan University (Shanghai, 2008), and Ritsumeikan University (Kyoto, 2016). In 2012 he became a visiting fellow at the Institute for Advanced Study in Princeton, USA. From 2005 to 2011 he was Vice-President of the Helmuth Plessner Gesellschaft, and from 2007 to 2010 President of the International Association for Aesthetics.