Interviews / written press (23)
Jan van Oers. Schipperen tussen enthousiasme en ironie. In gesprek met Jos de Mul. Schoolbestuur. Nummer 2, Maart 2013.
De pater familias wordt van oudsher geassocieerd met waardigheid en gezag. Geldt dat ook nog in onze tijd? Voor ons als geëmancipeerde burgers! Kijken wij nog met bewondering op naar onze gezagsdragers? In de pedagogische literatuur wordt ‘leiding geven’ (Führen) als een wezenlijke categorie beschouwd naast het ‘groeien’ en ‘laten groeien’ (Wachsenlassen). Als je van een kind verwacht dat het slaagt in het leven moet je hem niet alleen liefdevol en vol verwachting tegemoet treden maar hem op gezette momenten ook aanspreken en streng zijn. Met zo’n uitspraak hebben wij moeite. Wijst dat op een mogelijk gezagsvacuüm? Pim Fortuyn sprak destijds over De verweesde samenleving. Om het probleem van dit vacuüm verder te doordenken spreken we met professor dr. Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Van hun sokkel gevallen. De vaders zijn hun gezag kwijt. Interview met Marcel ten Hooven. De Groene Amsterdammer, Jaargang 136, no. 51/52, 20 december 2012, 12-15.
Er wordt niet meer opgekeken tegen Vadertje Tijd, Vadertje Staat, God de Vader en de pater familias. Dat is de winst van de emancipatie. Maar zonder dat vertrouwde gezag heeft zich ook een gevoel van verweesdheid van Nederland meester gemaakt, zeker nu het dictaat van de economie zozeer het sociale leven bepaalt.
Vadertje Tijd is van een wijze, bedachtzame man met gezag veranderd in een zenuwachtig opdondertje met ADHD. Ook bij het blad Radar+ is hollen het parool. Op de cover van het herfstnummer staat een lachende modelvrouw, met boven haar de kop: Nieuwe trend. Een tweede baan! Dat is óók een manier om de verminderde weerbaarheid van mensen tegen de krachten van de economie als een vrolijke vrije keuze te verpakken. De ironie is dat elders op de cover verhalen staan aangekondigd over de mogelijke gevolgen van een opgejaagd, gestresst bestaan, overigens zonder dat de redactie zelf dat verband legt. De kopjes melden de onderwerpen: Scheiden zonder schade voor de kids en Seks, doen jullie ‘t nog?
De terreur van de 'like'-knop. Interview met Mark Traa. HP / De Tijd 7. November 2012, 66-70.
De terreur van de ‘like’-knop. Zit u ook de hele dag van alles te liken op Facebook? Vindt u het ook fijn om geretweet te worden? Stuurt u ook smsjes naar tv-talenten We zijn in een heuse jurysamenleving terechtgekomen. Voortdurend nemen we elkaar de maat. Maar is de wereld wel onder te verdelen in ‘leuk’ en ‘niet leuk’?
Mark Traa laat zijn licht erover schijnen en interviewt en passant hoogleraar mediastudies José van Dijck (Universiteit van Amsterdam) en hoogleraar wijsgerige antropologie Jos de Mul (Erasmus Universiteit Rotterdam).
Bang voor de techniek. Interview met Floortje Vissers. Website VPRO Labyrint. 1 maart 2013.
Stel je zit in een vliegtuig zonder cockpit. Geen knipperende lichtjes en knopjes, geen ramen en geen piloot. Voor de meeste mensen is het geen fijn idee om in een vliegtuig te stappen zonder piloot. Zelfs wanneer objectief is vastgesteld dat het een veilige manier van vliegen is. Waar komt deze angst vandaan?
De angst voor onbemande vliegtuigen is niet zonder ironie, aldus hoogleraar Wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Jos de Mul. De meeste vliegrampen worden veroorzaakt door menselijke fouten en niet door technologische fouten. Dus wanneer je er een piloot bij zet betekent dit niet automatisch dat het goed gaat. De Mul: “De angst is niet geheel gegrond omdat veel van de huidige vliegtuigen al bijna helemaal geautomatiseerd bestuurd worden”. De stap naar vliegtuigen zonder piloot is niet groot zegt De Mul. Zo zou het zomaar kunnen dat je over twintig jaar naar je vakantiebestemming in Spanje vliegt in een vliegtuig zonder piloot. Sommige mensen worden hier bang van omdat ze zich er niks bij kunnen voorstellen. Het is nog onbekend en geeft een gevoel van onveiligheid.
Geef pedofielen legaal toegang tot levensechte, maar virtuele kinderporno: die oproep deden de seksuologen Erik van Beek en Rik van Lunsen maandag in deze krant. De maatregel zou mensen die worstelen met pedofiele gevoelens een onschadelijke uitlaatklep geven en - daar lijkt het de seksuologen vooral om te doen - misbruik van kinderen kunnen terugdringen.
Of het laatste klopt, daarover kan een filosoof natuurlijk niet veel zeggen. "Maar nog even los van de vraag of je hiermee het misbruik terugdringt, vind ik het een moedig voorstel", zegt wijsgerig antropoloog Jos de Mul (1956) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Ze doorbreken hiermee namelijk een enorm taboe: pedofilie."
'De werkelijkheid wordt een database'. Interview met Marcel Hulspas. Rubriek Het Idee. Intermediair, 29 juni 2012, 30-31.
'De werkelijkheid wordt een database.'
Er is een beroemde uitspraak van de psycholoog Maslow: voor wie alleen maar een hamer heeft, wordt alles een spijker. Dat verschijnsel zien we nu in de samenleving om ons heen. Alleen is het niet de hamer maar de computer die in onze cultuur dominant is. En daarmee worden steeds meer zaken gezien als een database – een verzameling data die zich eindeloos laat recombineren.'
De computer, aldus Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit, is niet alleen een handig instrument, maar tevens een metafoor, een manier om de werkelijkheid te bekijken. Maar als je datzelfde beeld gebruikt om de werkelijkheid te ordenen, en te manipuleren, wordt het méér dan dat: 'Denk aan de biologie. Als ik aan levensvormen denk, dan denk ik toch in eerste instantie aan soorten die in de loop van miljoenen jaren evolutie zij ontstaan in interactie met hun omgeving. Maar als ik spreek met jonge biotechnologen die zijn opgegroeid met de computer, dan valt me op dat ze een levensvorm beschouwen als een verzameling genen, eigenschappen. Een levensvorm is als een enkel pad in een database vol genen, de gene pool, waarbinnen talloze alternatieve paden mogelijk zijn. Maar iedere ontologie brengt een deontologie met zich mee, een handelingsrepertoire. Zo wordt in de synthetische biologie door het recombineren van zogenoemde biobricks nieuwe levensvormen gecreëerd.'
'Metaforen zijn krachtige cognitieve instrumenten. Zonder metaforen kunnen we de werkelijkheid om ons heen niet begrijpen. Dan blijft de werkelijkheid chaotisch. Je ziet in de geschiedenis dat vaak de nieuwste technologische ontwikkeling als metafoor wordt gebruikt. Na de uitvinding van het uurwerk werd dát de basismetafoor voor het mechanistische wereldbeeld. Het planetenstelsel werd begrepen als een grote klok en de pomp werd dé metafoor om de werking van het hart te begrijpen. De computer is momenteel natuurlijk een heel krachtige metafoor, misschien wel de krachtigste tot op heden – omdat de computer een 'universele machine' is, die iedere klassieke machine kan simuleren. Metaforen werden lange tijd gezien als louter ornamenten, een soort versiering van het verhaal. Maar zo'n dertig jaar geleden was er een omslag. Toen publiceerden George Lakoff en Mark Johnson Metaphors we live by, waarin ze betoogden dat metaforen fundamenteel zijn, dat ze de basisindeling aanreiken van onze visie op de werkelijkheid. Maar metaforen hebben ook hun beperkingen. Ze zijn als zoeklichten die ons zicht verschaffen op de werkelijkheid, maar ondertussen andere delen van de werkelijkheid in het donker laten.'
Jos de Mul studied philosophy, art history and social sciences at the universities of Amsterdam, Utrecht and Nijmegen (The Netherlands). At present he is full professor Philosophy of Man and Culture at the Faculty of Philosophy, Erasmus University Rotterdam. He has also taught at the University of Michigan (Ann Arbor, 2007-2008), Fudan University (Shanghai, 2008), and Ritsumeikan University (Kyoto, 2016). In 2012 he became a visiting fellow at the Institute for Advanced Study in Princeton, USA. From 2005 to 2011 he was Vice-President of the Helmuth Plessner Gesellschaft, and from 2007 to 2010 President of the International Association for Aesthetics.