Interview met Mieke Paans over Paniek in de polder. Oba Live (radio en tv), 31 maart 2011, 19.00-19.30.
Wat is er toch loos met het vanouds zo tolerante Nederland? In zijn boek Paniek in de polder analyseert hoogleraar filosofie Jos de Mul met de nodige humor de onvrede met onze parlementaire democratie en de opkomst van het populisme.
BA Live met Mieke Spaans: talkshow over cultuur, politiek, moraal en wetenschap van 19.00-20.00 uur op Radio 5. SALTO zendt OBA Live uit via kabeltv in de regio Amsterdam.
Werner Trio interviewt Jos de Mul en Pim Haselager over Kunstmatig van Nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Trio. Radio Klara. Zaterdag 19 april, 12.00-13.00
Vanuit Amsterdam: God helemaal ingehaald, en onderweg naar Homo Sapiens 3.0. Of door robots uitgeroeid? Als de mens zijn evolutionaire voortgang wil doorzetten, zal hij niet kunnen stilstaan bij wat hij nu is: de Homo Sapiens Sapiens 2.3. Kunstmatig is hij van nature: zonder de door hem ontworpen cultuur en techniek is zijn vliegensvlug toenemende complexiteit onhoudbaar. Filosoof Jos de Mul, die gisteravond samen met andere goden van de filosofie als Peter Sloterdijk, Martha Nussbaum en Benjamin Barber optrad op de G8 van de Filosofie, onthult drie toekomstscenario's voor de mens: extrahumanisme, transhumanisme, en posthumanisme. Om hem met de voeten op de grond te houden, zit Pim Haselager mee aan tafel. Hij is specialist Artificiële Intelligentie, volop ondergedompeld in het robotontwerp aan het Donders Institute for Brain, Cognition, and Behaviour. Radboud University Nijmegen. Robots moeten zo worden geprogrammeerd, dat ze ook aanzichzelf kunnen twijfelen!
Interview met Botte Jellema in de documentaire Het verraad van de voorstelling. Holland Doc. Radio 1.Zondag 23 februari, 21.00-22.00
Wat is echt? Dat is de vraag die Holland Doc Radio aanstaande zondag stelt. Documentairemaker Botte Jellema (die ook cultuurprogramma De Avonden presenteerde van 2009 tot december 2013) onderzoekt vervormd beeld en geluid in ‘Het Verraad van de Voorstelling‘. Want wat we horen en zien is “tot in de puntjes vormgegeven”, maar “ziet er vaak anders uit dan wat het is”, betoogt Jellema:
“Gephotoshopte gezichten, geknipt-en geplakte radio en televisie, zangers die zuiver zingen door een computer. We weten wel dat het nep is. Maar wanneer voelen we ons belazerd?”
Een radio-essay over “hoe we genept worden door Michael Bublé en Kinderen voor Kinderen”, waarin Jellema zelf zingt en Plato en The Matrix erbij haalt, met medewerking van filosoof Jos de Mul.
Henk van Middelaar interviewt Jos de Mul over evolutie en technologie. NTR Academie, 16 mei 2014, 22.00-23.00 uur.
De mens ontwerpt de omgeving waarin hij leeft en heeft daardoor sterk de hand in zijn eigen evolutieproces. Maar is hij zich daar wel van bewust? Redt de moderne mens zichzelf nog wel zonder de door hem ontwikkelde cultuur en techniek? En hoe ziet de toekomstige mens eruit, hand in hand levend met steeds verfijndere techniek? Henk van Middelaar in gesprek met Jos de Mul, hoogleraar Filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Interview met Mark Brouwers over Kunstmatig van Nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Opium op 4, 1 april 2014, 22.30-23.30 uur,
Hoofdgast: Jos de Mul. pril is de Maand van de Filosofie Mens en techniek staan dit jaar centraal. Het is alleen de vraag of de grens tussen die twee nog wel zo scherp getrokken kan worden; de mens wordt steeds meer machine en machines worden steeds menselijker. Jos de Mul is filosoof en schrijver van het essay voor de maand van de filosofie Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Hij is hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en publiceert regelmatig essays in Trouw, NRC Handelsblad en de Volkskrant. In Kunstmatig van nature neemt De Mul een aantal actuele ‘kunstmatigheden’ onder de loep. Wat zijn de gevolgen ervan voor ons dagelijks leven en zelfbegrip? Hij zet de boel op scherp en stelt de prangende vraag: worden wij de eerste soort op aarde die zijn eigen evolutionaire opvolger gaat scheppen.
Pieter van der Wielen. Interview met Jos de Mul over Breng mij die horizon! Filosofische reisverhalen. VPRO Nooit meer slapen. Woensdag 12 / donderdag 13 juni 2019, 00:00-01:00
Jos de Mul is hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en is gasthoogleraar aan diverse gerenommeerde universiteiten over de hele wereld. Naast wetenschappelijk werk probeert de Mul zijn bevindingen ook toegankelijk te maken voor een breder publiek. Zo kun je zijn stukken onder andere kennen uit Trouw, NRC Handelsblad en de Volkskrant. Voor zijn boek Cyberspace Odyssee won hij de Socrates Wisselbeker. Nu verschijnt Breng mij die horizon! Reisverhalen langs communistische catwalks, gamende indianen en psychedelische cyberhippies. Pieter van der Wielen praat een uur met Jos de Mul.
Beluister de uitzending hier.
Fons Geraets. Interviewmet Jos de Mul over Breng mij die horizon! De Stemming. Radio Limburg 1, 23 juni 2019, 11.00-13:00 uur.
Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie, over zijn boek Breng mij die horizon!, een bundel filosofische reisverhalen over onder meer Finland, Japan en Bali.
Lees hier een fragment uit 'Breng mij die horizon!' (1.12 MB)
Beluister de uitzending hier.
Chris Vemer. Interview met Jos de Mul over zijn boek Breng mij die horizon! Filosofische reisverhalen. Chris Natuurkijk. Radio Rijnmond, 27 juli 2019, 8:00-9:00 uur.
Jos de Mul is filosoof en hoogleraar aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam. In zijn boek Breng mij die horizon! neemt hij de lezer mee op zijn filosofische reizen door Europa, Amerika en Azië. In Chris Natuurlijk vertelt hij waarom we tegenwoordig reizen en hoe.
Maartje Willem en Pieter van de Wiele spreken in Radio Cinema met Jos de Mul over de film The Matrix. VPRO Nooit meer slapen, 28 augustus 2019.
Deze keer in Radio Cinema praten Maartje en Pieter met filosoof Jos de Mul over The Matrix die in herstelde versie in de bioscoop is te zien.
Beluister de uitzending hier.
Jos de Mul. Omgang met het noodlot in tijden van corona. Interview met Geert Maarse. Studio Erasmus, 21 april 2020.
Hoe gaan mensen om met het noodlot en de dood? Deze vraag is misschien wel actueler dan ooit. Prof.dr. Jos de Mul (1956) van Erasmus Universiteit Rotterdam schreef alweer enige tijd geleden het boek De domesticatie van het noodloot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. (1ste druk 2006, 5de druk 2014). Daarin beschrijft de hoogleraar Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus School of Philosophy (ESPHIL) hoe mensen door de geschiedenis heen omgang met deze lastige aspecten van het leven. In deze videocast gaat interviewer Geert Maarse in gesprek met Jos de Mul over het boek en zijn kijk op de huidige coronatijd.
Jos de Mul. Omgang met het noodlot in tijden van corona. Interview met Geert Maarse. Studio Erasmus, 21 april 2020.
Hoe gaan mensen om met het noodlot en de dood? Deze vraag is misschien wel actueler dan ooit. Prof.dr. Jos de Mul (1956) van Erasmus Universiteit Rotterdam schreef alweer enige tijd geleden het boek De domesticatie van het noodloot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie. (1ste druk 2006, 5de druk 2014). Daarin beschrijft de hoogleraar Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus School of Philosophy (ESPHIL) hoe mensen door de geschiedenis heen omgang met deze lastige aspecten van het leven. In deze videocast gaat interviewer Geert Maarse in gesprek met Jos de Mul over het boek en zijn kijk op de huidige coronatijd.
'Nieuw levensbegrip markeert einde neoliberaal tijdperk.' Ad Verbrugge in gesprek met Jos de Mul in De Nieuwe Wereld. 2 September 2021. Te zien en te beluisteren op YouTube.
Ad Verbrugge in gesprek met Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie en haar geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, over het boek van Denis Noble: ‘De Muziek van het Leven.’ “Nature en nurture zijn niet wezenlijk onderscheiden. Ze beïnvloeden elkaar.” Sinds de tijden van Descartes wordt de wetenschap beheerst door de overtuiging dat de werkelijkheid in tweeën is gesplitst. Er is het materiële aspect, dat functioneert als een mechanisme, en het spirituele aspect, dat zich aan dit mechaniek onttrekt. Onze tijd erfde van Descartes slechts het eerste, materiele perspectief. Nog altijd houden de meeste natuurwetenschappers er een reductionistisch, deterministisch en mechanistisch beeld van de natuurlijke werkelijkheid op na. Ten onrechte, zegt wijsgerig antropoloog Jos de Mul, want het verschil tussen lichaam en geest is lang niet zo groot als men misschien wel denkt. In het werk van bioloog Denis Noble wordt een beeld van het leven geschetst dat ver af ligt van de reductionistische mainstream, vertegenwoordigd door neo-Darwinisten als Richard Dawkins: “Het leven is een samenspel.” Een ode aan het ritme van de natuur, met Jos de Mul.
Geert Maarse. Is de parlementaire democratie in crisis? Interview met Jos de Mul. Studio Erasmus. Rotterdamse Schouwburg, 7 maart 2017, 20:00 uur.
Filosoof Jos de Mul presenteert zijn boek ‘Paniek in de Polder: Polytiek in tijden van Populisme’, waarin hij de zogenaamde strijd tussen volk en elite analyseert, het succes van Trump en Wilders verklaart en uitlegt hoe het wél verder moet.
Jos de Mul. Is Nederland voorgoed veranderd na de ramp? Interview met Mark de Bruijn. EenVandaag, Nederland 1. 2 augustus 2014.
Twee weken na de vliegtuigramp met vlucht MH17 probeert EenVandaag de balans op te maken. Welke sporen laat zo’n gebeurtenis achter in onze samenleving, wat doet het met ons collectieve bewustzijn?
Met name de beelden tijdens de dag van nationale rouw toonden dat veel Nederlanders zoeken naar een manier om uiting te geven aan hun gevoelens van onmacht en verdriet. Een filosoof en een psycholoog leggen uit hoe we worstelen met het noodlot, met het blijkbaar onterechte ingebakken idee van veiligheid.
We moeten nu collectief leren omgaan met het idee dat we niet overal grip op hebben, stellen Jos de Mul van de Erasmus Universiteit en Jean-Pierre van de Ven, die de afgelopen dagen met veel bezorgde mensen sprak over rouwverwerking. Hij doet dat namens de Stichting Korrelatie.
Klik op de afbeelding om het interview te bekijken.
Jos de Mul. Het doemscenario van Stephen Hawking. Interview met Paul Witteman. Buitenhof. Nederland 1, 12:00 tot 13:10.
Gaat de mens het verliezen van de robot? Stephen Hawking, wereldberoemd natuurkundige, is daar bang voor. Is zijn angst terecht? Wat zullen robots en slimme computers allemaal kunnen en wat doen ze met ons mensbeeld? In Buitenhof een gesprek met filosoof Jos de Mul die gespecialiseerd is in de relatie tussen mens en machine. Zie ook de boeken Kunstmatig van nature en De domesticatie van het noodlot van Jos de Mul.
Jos de Mul, De techniek van het menszijn. Video-interview met Hermien Lankhorst. i-Filosofie #6, april 2014.
Techniek staat niet tegenover of naast de mens, maar is ook onder- deel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is”. Jos de Mul
Voor de Maand van de Filosofie 2014 schreef Jos de Mul, professor in de Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, het essay Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. De Mul beschrijft de rol die technologie in het leven van de mensheid heeft gespeeld, vanaf het allereerste begin tot nu. Ook schetst hij een beeld van hoe deze relatie in de toekomst zou kunnen veranderen.
De Mul is geïnteresseerd in de theorieën van Helmuth Plessner (1892−1985) die dan ook een rode draad vormen door zijn essay. Deze Duitse filosoof onderzocht de relatie van de mens tot zichzelf en zijn buitenwereld. Volgens Plessner is de mens mens(elijk) door zijn excentriciteit: zijn vermogen om van buitenaf naar zichzelf te kijken. Geen enkel ander dier of ding kan op zo’n manier afstand van zichzelf nemen, maar dat betekent ook dat geen enkel ander wezen zo’n kloof met zichzelf ervaart. Door die kloof voelen we een gebrek aan geborgenheid en zijn we daarom altijd op zoek naar een veilig thuis. De excentrische positie zorgt er ook voor dat de mens zich fundamenteel onaf voelt. En in een poging daar wat aan te doen, gaat de mens aan de slag met techniek en cultuur. Techniek staat daarmee niet (alleen) tegenover of naast de mens, maar is ook onderdeel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is,” legt De Mul uit.
Jos de Mul, De mens als thuisloos wezen. Video-interview met Lisa over de boeken Cyberspace Odyssee, De domesticatie van het noodlot en Kunstmatig van nature, gepubliceerd op 1 april 2014.
Lisa Doeland van het Soeterbeeck Programma (Radboud Universiteit Nijmegen) in gesprek met hoogleraar filosofie Jos de Mul over 'de mens als thuisloos wezen'. Het gesprek zet in met zijn boek Cyberspace Odyssee (6de druk 2010). Met het ontstaan van de mensachtigen, meer dan vijf miljoen jaar geleden, begon de menselijke odyssee door ruimte en tijd. Dit boek handelt over de voorlopig laatste etappe van deze fascinerende reis: de ontdekking van cyberspace. In De domesticatie van het noodlot. De wedergeboorte van de tragedie uit de geest van de technologie (3de druk 2009) blikt De Mul terug op het tijdvan van de grote Griekse tragedies en beargumenteert hij de relevantie daarvan voor het begrip van de hedendaagse technologie. In Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0, het Essay van de De Maand van de Filosofie 2014, herneemt hij een aantal thema's uit zijn vorige boeken en bespreekt hij hoe versmeltende technologieën zoals informatietechnologie, biotechnologie, neurotechnologie en robotica begonnen zijn aan een fundamentele transformatie van de menselijke levensvorm.
Voor meer informatie, zie de website van Uitgeverij Klement, die de twee eerstgenoemde boeken van Jos de Mul tijdens de Maand van de Filosofie met korting aanbiedt en de website van Uitgeverij Lemniscaat voor het Essay van de Maand van de Filosofie.
Jos de Mul. Identiteit: Wie denken we dat we zijn? Deelname aan Filosofisch Kwintet. Live uitzending vanaf de Filosofie Nacht in de Beurs van Berlage op 12 april 2013, Nederland 1, 00.10-01.00.
Live uitzending vanaf de Filosofie Nacht in de Beurs van Berlage op 12 april 2013 00.10-01.00 op Nederland 1, met als thema: Identiteit: Wie denken we wel dat we zijn? Gedurende zes afleveringen gaan Clairy Polak en Ad Verbrugge met telkens drie gasten op zoek naar de antwoorden op vragen als: Wie zijn wij Nederlanders, wat heeft ons gemaakt tot wat wij zijn, wie zijn wij aan het worden en waarom zijn we juist dezer dagen toch zo op zoek naar onze identiteit?
Gasten in deze aflevering:
Liesbeth Noordegraaf-Eelens is filosoof en econoom en verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Noordegraaf-Eelens onderzoekt (economische) thema's als verantwoordelijkheid, onzekerheid, vertrouwen, risico’s, waarde en communicatie.
Jos de Mul is hoogleraar wijsgerige antropologie en hoofd van de leerstoelgroep filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zijn onderzoek richt zich onder andere op de filosofische antropologie en de filosofie van informatie en communicatietechnologieën.
Willem Frijhoff is emeritus hoogleraar geschiedenis van de nieuwe tijd aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Het onderzoek van Frijhoff is onder andere gericht op historische processen van cultuuroverdracht en het collectief geheugen.
Klik op de afbeelding om een fragment van het programma te bekijken.
Jos de Mul. Gast inSchepper & Co aan Tafel. Gezocht: bezielde leiders voor gezagscrisis, uitgezonden op 11 maart 2013.
Het vertrouwen in gezag heeft op verschillende plekken in onze samenleving flinke deuken opgelopen. Bankiers graaien, bestuurders frauderen, wetenschappers verdraaien feiten en ook de kerk mist autoriteit.Hoe kan een leider dat gezag en vertrouwen op een geloofwaardige manier herstellen?Jacobine Geel ontvangt godsdienstpsycholoog Joke van Saane. Zij schreef een boek over geloofwaardig leiderschap. Volgens filosoof Jos de Mul laten leiders te veel hun oren hangen naar de publieke opinie. En Marcel Wintels, die als interim-bestuurder orde op zaken stelde bij onderwijsinstelling Amarantis, vertelt over het belang van betrokkenheid en bezieling.Schepper &Co aan tafel is een NCRV programma over actuele ontwikkelingen rondom levensbeschouwing en spiritualiteit. Een programma over mensen en de manier waarop zij in het leven staan.De tv-uitzending is elke maandag om 17:09 op Nederland 2 te zien.
Interview met Wim. Brands over Paniek in de polder. VPRO TV Boeken, 3 april 2011.
De moord op Pim Fortuyn -in 2002- markeerde het begin van een periode van politieke chaos en intellectuele verwarring. Ruim twee jaar later, na de moord op Theo van Gogh werden de debatten en discussies steeds heftiger en de maatschappelijke tegenstellingen groter. De ideologie van een multiculturele samenleving werd massaal bekritiseerd als de puinhopen van Paars. Het poldermodel werd afgeschilderd als het gebrek aan bestuurlijke daadkracht. Het boek Paniek in de polder bevat een reeks beschouwingen waarin filosoof Jos de Mul de ontwikkelingen in de vaderlandse politiek analyseert. Waarin bestaat onze nationaliteit als het poldermodel wordt afgewezen? Hoe is het mogelijk dat de anders zo nuchtere polderbewoners in korte tijd veranderden in idolate volgelingen van de flamboyante Pim Fortuyn?
Jos de Mul. Interview met Mieke Paans over Paniek in de polder. Oba Live (radio en tv), 31 maart 2011, 19.00-19.30.
Wat is er toch loos met het vanouds zo tolerante Nederland? In zijn boek Paniek in de polder analyseert hoogleraar filosofie Jos de Mul met de nodige humor de onvrede met onze parlementaire democratie en de opkomst van het populisme.
BA Live met Mieke Spaans: talkshow over cultuur, politiek, moraal en wetenschap van 19.00-20.00 uur op Radio 5. SALTO zendt OBA Live uit via kabeltv in de regio Amsterdam.
Klik op de afbeelding om het programma te bekijken.
Wim Brands spreekt met filosoof Jos de Mul en hoogleraar ICT Valerie Frissen over het door hen samengestelde boek 'De draagbare lichtheid van het bestaan', waarin ze het dagelijks leven van digitale autochtonen beschrijven, 28 december 2008.
Filosoof Jos de Mul en hoogleraar ICT Valerie Frissen spreken over het door hen samengestelde boek De draagbare lichtheid van het bestaan, het alledaagse gezicht van de informatiesamenleving. In dit boek beschrijven zij het dagelijks leven van digitale autochtonen; de multitasking generation die haar tijd verdeelt tussen mobiel telefoneren, blogs, wiki’s, podcasts, sociale netwerksites en Youtube.
Valerie Frissen doet onderzoek naar de wisselwerking tussen technologische en maatschappelijke veranderingprocessen en richt zich daarbij in het bijzonder op de rol van gebruikers als 'interface' tussen technologie en samenleving. Jos de Mul studeerde kunstgeschiedenis en filosofie. Hij schrijft veel over de literaire en filosofische impact van internet.
Aan het einde van de vorige eeuw ging de turbulente ontwikkeling van de informatiesamenleving gepaard met een debat over de maatschappelijke betekenis van informatie- en communicatietechnologie (ICT). Cybergoeroes werden gedreven door een heilig geloof in de onbegrensde mogelijkheden van de nieuwe technologie. De informatiesamenleving is in zeer korte tijd van een hysterische toekomstvisie uitgegroeid tot een maatschappelijke realiteit. In De draagbare lichtheid van het bestaan beschrijven De Mul en Frissen hoe het is om in een informatiesamenleving te leven.
Hans Geluk & Joshua Maldonado, Wat wil je nou? De authenticiteitsparadox.Film, interviews, essays. 2016
We doen er alles aan om authentiek te zijn. We kijken reality TV met echte mensen, we laten op Facebook zien hoe uniek we zijn en willen boven alles vooral onszelf zijn. We denken hierbij volledig vrij te zijn, maar is dat wel zo? Kunnen we spreken van authenticiteit als iedereen het nastreeft? ‘Wat wil je nou?’ onderzoekt met film, interviews en essays de obsessie naar één van de meest uitgeholde begrippen van deze tijd: Authenticiteit.
‘Wat wil je nou?’ onderzoekt met film, interviews en essays de obsessie naar authenticiteit. Onder anderen de filosofen Hans Kennephol, Maarten Doorman en Jos de Mul hebben zich aan dit project verbonden en komen aan het woord in de film. Website: http://watwiljenou.nl/
Klaartje Jaspers. Will artificial intelligence create a shared supermind? Interview with philosophical anthropologist Jos de Mul. Newsroom Erasmus University. June 11, 2018.
Will robots outsmart humans? Erasmus philosophical anthropologist Jos de Mul thinks such beliefs show a gross overestimation of the capacities of robots. Self-replicating robots could take over, he thinks, but they would be inferior to their human counterpart. Instead of robots taking over, De Mul believes humans might develop like bees: sharing their individual psyche to form a shared supermind.
‘Plato was scared of the ability to read and write. He thought script would be a dead memory without the ability to think creatively. In the same way people now are scared of computers. But script and computers are just means, extensions of ourselves, allowing us to do certain things better.’ No, Jos de Mul is not scared of robots and algorithms, but he is urging us to think carefully about how we use them.
Zillions of neurons united
The fear that robots could become autonomous is justified, but they will not be superior in their intellect for a long time to come, De Mul believes. ‘Perhaps they can beat us at chess but they have had trouble learning how to walk up stairs or recognise faces. That’s not so strange, if you realise the human brain has billions of neurons, and so far we haven’t even managed to simulate the complete network of a species with very few neurons, like the Caenorhabditis elegans – a roundworm.’
Imagine what would happen if we could put all our neurons together. We’re already heading towards such a ‘swarm mind’, De Mul emphasises. ‘It’s already happening when you buy a book online and the computer suggests titles that other buyers of that book have bought. Amazon recently got a patent on an algorithm that can predict what book is going to be sold where, so they can send it before you realise you want it. “Anticipatory shipping”, they call it.’
Lode Delputte. Bent u dat gescheld op sociale media ook zo beu? Waarom we het stilaan gehad hebben met Twitter- en Facebooktirades (interview met Jeroen Van Laer en Jos de Mul). De Morgen, zaterdag 26 augustus, 2017.
Ik schreeuw, dus ik ben
De sociale media staan witheet van nijd. Tussen links en rechts woedt ook in Vlaanderen een verbale oorlog. Gezond voor het democratische debat is die toestand niet, en dat hebben veel burgers stilaan door. 'Er ontstaat een nieuwe behoefte aan respect.'
Door Lode Delputte
Het was de voorbije weken weer woelig op Twitter en andere sociale media. Heel wat reacties die de Gentse wetenschapsfilosoof Maarten Boudry ontving na zijn omstreden uitspraak dat jihadisten gevaarlijker zijn dan nazi's, waren te gortig om als weerwerk dienst te doen, ook al kwamen ze in sommige gevallen van collega-intellectuelen.
Nog op Twitter vergeleek een hoogopgeleide medewerker van Pallieterke - krijsende koren in zijn kielzog - CD&V-jongerenvoorzitter Sammy Mahdi met een van de verdachten van de aanslagen in Barcelona en Cambrils.
Toen David Van Reybrouck stelde dat Nederland zijn koloniale verleden onder ogen moest komen, waren velen ook daar de boosheid voorbij. Een op Facebook verspreide Open Letter To Europe die Stefan Hertmans op het poëzieplatform Versopolis publiceerde als onderdeel van een reeks essays over populisme, leverde de auteur dan weer een sliert aan rechts-nationalistische insulten op, veelal afkomstig uit Oost-Europa.
Een verdere bloemlezing zullen we de lezer besparen, maar dat er nieuwe heftigheid in het dispuut geslopen is zullen weinigen tegenspreken. De breekpunten zijn talloos. Zeker onderwerpen als islam en migratie, de economische crisis en de ethisch evoluerende samenleving roepen replieken op die niet stroken met wat we zo graag de debatcultuur noemen.
Wie immers debat zegt, zegt welgemanierd meningsverschil. In de realiteit ontaardt het spreken vandaag echter vaak genoeg in multimediaal kafferen. Gegadigden die er zelf niet aan deelnemen, likkebaarden stiekem mee op sites als geenstijl.nl.
Er is dus wel wat aan de hand. Een vaak terugkerende verklaring luidt dat onze samenleving de zaken na jarenlang eenheidsdenken weer scherper wil stellen. De consensus op grond waarvan bijvoorbeeld de naoorlogse verzorgingsstaat tot stand kwam, of de Europese eenmaking, moet wijken voor verse polarisering: links tegen rechts, open tegen gesloten enzovoort. Tussen beide kampen woedt een cultuurstrijd die volgens sommigen sinds Weimar niet meer gezien is.
Professor Jos de Mul (Erasmus Universiteit Rotterdam), auteur van het boek Paniek in de polder. Polytiek in tijden van populisme, nuanceert echter door te verwijzen naar de jaren zeventig.
“Toen was het debat ook heel scherp, hoor. Op (het bekende VPRO-zondagavondprogramma, ld) Zomergasten zat deze week bijvoorbeeld primatoloog Frans de Waal. De Waal refereerde aan het onderzoek dat Wouter Buikhuisen destijds voerde naar de biologische oorsprong van criminaliteit. Wel, dat kwam hem op zware scheldpartijen te staan waarin hij voor fascist werd uitgemaakt, met Mengele werd vergeleken en aan de schandpaal werd genageld. Ook toen, kort na de jaren zestig, was de breuklijn heel links-rechts.”
Toch ziet De Mul een belangrijk onderscheid met nu. “Het debat werd rationeler gevoerd. De marxistische ideologie woog zwaar door, maar de argumentatie was wel onderbouwd. Vandaag zie je daarentegen veel fact-free reasoning, zonder zorgvuldige bewijsgronden, zonder selectie en controle van wat er zoal gezegd wordt.”
Er heerst een wildgroei aan commentaren en opinies, stellen critici. Steeds meer mensen luchten hun mening terwijl steeds minder professionals de journalistieke basisinformatie nog produceren. Steeds minder mensen slagen erin hun eigen onwetendheid te erkennen, klaagde 40 jaar geleden ook de Oostenrijks-Britse filosoof Karl Popper al aan, terwijl onwetendheid en zelfonderzoek net de grondslag van de intellectuele eerlijkheid zijn.
Het probleem in politiek opvliegende tijden als deze is dat feitelijke precisie er niet langer toe doet. En dat in naam van het pluralisme ('alle meningen zijn aan elkaar gewaagd') een relativering is ontstaan die snel in wetteloosheid kan ontaarden - zie het fake nieuws, de post-waarheid en het tijdperk-Trump.
Geert Maarse. How can the Netherlands survive populism? Interview with Jos de Mul. Erasmus Magazine. #6 February 2017, 10-14.
The issue. From Trump to Wilders: political populism is making waves across the planet. Philosopher Jos de Mul explains how this came about, what can be done about this trend and which opportunities it presents.
The populist Party for Freedom (PVV) holds a lead in the polls. What’s going on?
“One of the key contributors to the rise of populism is the fact that – despite a large number of new parties – for quite a few years now, voters have had very little to choose between. In a democracy, all segments of the population need to be represented. But at the end of the day, does it really matter whether you vote the People's Party for Freedom and Democracy (VVD) or Labour (PvdA)? This whole thing started with ‘Purple’ [the socialist-liberal coalition formed by PvdA, VVD, and Democrats 66 and headed by Wim Kok, eds.] and the embracement of the neoliberal model. For part of the Dutch population, the associated globalisation and European unification proved very advantageous: students were able to study everywhere; international trade became a lot easier for companies. But the free movement of persons and goods has also made a lot of casualties – people working in transport or construction, for example. And the same applies for the multicultural society. For some of us, it’s very nice to be able to eat in a Thai or Mexican restaurant and enjoy a novel by Kader Abdolah or Najoua Bijjir. But when you see your old neighbourhood going downhill, are one of the few white people left in your street, and you lose your job to boot, it may be a very different story. At that point, you want someone to stand up and say ‘we’re fed up with this’.”
Smout, Bart. Nederland Regelland. Interview met Paul Frissen, Marius Meeuws, Jos de Mul en Arie Trouwhorst. Univers,10 maart 2016, 18-21.
Aan regels en protocollen geen gebrek in Nederland. Des te groter is de schok wanneer er iets gebeurt wat niet de bedoeling is, of het nu gaat om een treinongeluk of om een aangespoelde walvis. Verstikken we ons met regels in een mislukte poging de chaos te beteugelen? “We koesteren graag de illusie dat we het noodlot de baas zijn.”
Renë Moerland. Wordt de vrije wil een illusie? Interview met Jos de Mul, Hans Schnitzler, en Peter-Paul Verbeek. NRC Handelsblad, 19 december 2015, p.
Politici gaan stilzwijgend nog steeds uit van de mens die zichzelf kan ontplooien. Technologie ondermijnt dat idee en verandert ons leven radicaal. Politici zien dat te weinig.
llustratie Tomas Schats
Dit verhaal begint aan de rand van een zwembad op vakantie. Een beetje vrij denken, fantaseren. Niet op de e-reader. Ik tel geen pagina’s, streep niets aan, ben niet efficiënt. Als ik vanaf een steile helling zee zie, als mijn Belgisch-Burundese gastvrouw kip colombo maakt, terwijl haar terras wind en schaduw biedt: dan besta ik. Even weg van de apparaten, ver van mijn technotoop.
Ik las over Den Haag. Over de moeizame relatie tussen politici en journalisten, het compromissenspel, de gepijnigde polder. En over wat politici willen. Nog altijd: het goede voor de mens. Vrijheid en veiligheid, en soms hulp voor mensen die het moeilijk hebben. Het verlichtingsstreven naar ontplooiing van de mens in de samenleving was kennelijk springlevend. Onze politici: prima humanisten!
Sfeerverstoorder in mijn vakantiestapeltje was een keurig conservatieve Duitse journalist. Frank Schirrmacher, tot zijn dood in 2014 uitgever bij de Frankfurter Allgemeine, schreef zijn pamflet Ego. Das Spiel des Lebens in 2013. Hij dacht dat ons vertrouwde ‘ik’ was opgelost in een „monstereconomie” die via algoritmes en machines uitrekent wat goed voor ons is – en zo „aan de lopende band egoïsme produceert”. Bedenk maar eens wie je bent als er beslissingen over je genomen moeten worden bij paspoortcontrole, in je carrière of over je kredietwaardigheid: je bestaat louter uit nuttige data die alles over je zeggen – en die vermarkt kunnen worden. „De Egoïsme-machines spelen het grote spel allang zonder mensen”, schreef Schirrmacher. „De verliezers staan van tevoren vast: wij allemaal.”
Verlichting
Het afgelopen jaar zette NRC een aantal ‘Grote Vragen’ op een rij waarop politici een antwoord moeten vinden om de komende jaren ‘goede politiek’ te bedrijven. Schirrmachers prikkelende pamflet raakt aan zo’n vraag. Is het karakter van de mens als wezen met een vrije wil houdbaar, nu een technologische revolutie bezig is de grenzen en regels van ons bestaan ingrijpend te veranderen? En wat moeten politici daarmee doen?
Geen politicus zal weliswaar ons einde als soort wensen, laat staan nastreven. Maar biedt dat voldoende garantie om meester te blijven over ons bestaan?
De meeste partijen gaan in naam nog altijd uit van een mensbeeld dat terugvoert op de Verlichting: de autonome, zich ontplooiende mens. Maar in de praktijk gaan de meeste politieke debatten niet over mensen, maar over beleid, en de vraag of dat efficiënt, modern, duurzaam, gemakkelijk, waterdicht, fraudebestendig en kostenefficiënt is. De onberekenbare mens is in het politieke debat juist eerder een stoorzender dan een bestemming: hij wordt begeerd als kiezer, maar is ook een gevaar dat in toom gehouden moet worden (fraudeurs, criminelen, radicaliserende jongeren, schoolverlaters). En als we niet crimineel zijn of kunnen worden, moeten we wel door slimme sturing (nudging) tot goed gedrag worden bewogen: een gezonde leefstijl, verstandig financieel plannen, energiezuinig leven en nuttig bijdragen aan de economie.
Technologie houdt een belofte in om die doelen beter, sneller, efficiënter te bereiken, gedrag te voorspellen en te sturen. Banken, verzekeraars, gemeenten, energiebedrijven zijn ons aan het ‘dataficeren’. En wij werken mee: het is nieuw, makkelijk, fascinerend, en misschien sparen we er kosten en energie mee, en reistijd, en onze gezondheid.
Wat vermag en moet de politiek in dat nieuwe krachtenveld? Die vraag leg ik voor aan drie Nederlandse filosofen met uiteenlopende ideeën over technologie. De een staat bekend als een alarmist, de ander als pragmaticus die mens en techniek wil vermengen, en de derde denkt moeiteloos voorbij de menselijke soort. Ze schilderen vooral informatietechnologie als de sluipmoordenaar van het traditionele idee van politiek. Maar de politici zien zelf niet hoe informatietechnologie onze manier van leven verandert. En evenmin hoe zij er zelf aan meewerken.
Alberto Romelo. Multiculturalismo, nuove tecnologie e religione. Interview a Jos de Mul. Confronti. No. 6, 2015, 26-28.
Multiculturalismo, nuove tecnologie e religione
In epoche storiche lontane, i cambiamenti avvenivano con molta lentezza e le società tendevano a essere più omogenee. Oggi - soprattutto grazie ai nuovi media - c'è più scambio tra culture diverse, le persone sono in grado di entrare in contatto e conoscerle, quindi hanno maggiore possibilité di scelta.
Jos de Mul è professore di Antropologia filosofica all’università Erasmus di Rotterdam, dove è a capo della sezione Filosofia dell’uomo e della cultura. Inoltre, è direttore dell’istituto di ricerca «Filosofia delle tecnologie dell’informazione e della comunicazione» (ɸIct). Tra le sue pubblicazioni in inglese, Destiny Domesticated. The Rebirth of Tragedy Out of the Spirit of Technology (2014), Cyberspace Odyssey. Towards a Virtual Ontology and Anthropology (2010) e The Tragedy of Finitude. Dilthey’s Hermeneutics of Life (2004). L’abbiamo intervistato a Porto, in Portogallo, dove si trovava e ci trovavamo per una conferenza dal titolo «Harder, B